Ekonomija
Stručnjak za međunarodno pravo: Sankcije NIS-u kaznena mera sa ekstrateritorijalnim dejstvom
Ovakve mere su, po pravilu, ekonomske prirode i praktikuju ih u najvećoj meri SAD kao izraz neoimperijalne politike, ali njima često pribegava i Evropske unija, i to isključivo prema državama, entitetima i pojedincima koji nisu deo EU
Član IO Svetskog udruženja za međunarodno pravo Milenko Kreća izjavio je da je uvođenje američkih sankcija Naftnoj industriji Srbije (NIS) kaznena mera sa ekstrateritorijalnim dejstvom.
"Ova vrsta mera ima svoj osnov u nacionalnom pravu, ali proizvodi ekstrateritorijalna dejstva sa ciljem promene politike", rekao je on za današnju "Politiku".
Kreća je naveo da su ovakve mere, po pravilu, ekonomske prirode i da ih praktikuju u najvećoj meri SAD kao izraz neoimperijalne politike, ali i da njima često pribegava i Evropske unija, i to isključivo prema državama, entitetima i pojedincima koji nisu deo EU.
"Takođe ambicija EU da deluje kao nezavisan globalni akter povremeno dolazi u sukob sa politikom SAD, koje pretenduju na status globalnog hegemona. Tada SAD preduzimaju sekundarne sankcije i prema entitetima iz EU, a kao odgovor na sekundarne mere SAD, EU je preduzimala protivmere", rekao je on.
Prema rečima Kreće, sekundarne ekonomske mere su u flagrantnom sukobu sa nizom fundamentalnih pravila međunarodnog prava.
On je objasnio i da se termin "sankcije" široko koristi, mada je u osnovi neprikladan u međunarodnom pravu.
"Naime, u skladu sa principom vladavine prava, pod sankcijama valja razumeti mere koje sud ili drugi organ ovlašćen da donosi obavezujuće odluke preduzima prema subjektu autoru protivpravnog akta.
Ovako shvaćene sankcije su retke u međunarodnoj zajednici. Mere koje se kolokvijalno nazivaju sankcijama predominantno su jednostrane prinudne ili restriktivne mere koje države preduzimaju u međusobnim odnosima u slučaju kršenja pravila međunarodnog prava", rekao je Kreća.
Naglasio je da je osnov tih mera u samopomoći, odnosno reakciji države oštećene kršenjem pravila međunarodnog prava u odsustvu reakcije organizovane međunarodne zajedenice.
Kreća je na pitanje kako međunarodno pravo gleda na upotrebu nuklearnog naoružanja rekao da pitanje upotrebe nuklearnog oružja, čija destruktivna moć predstavlja pretnju kako samoj civilizaciji, tako i kompletnom ekosistemu planete, predstavlja jedno od najkontroverznijih pitanja međunarodnog prava.
"Mišljenja o legalnosti upotrebe nuklearnog oružja su podeljena. S jedne strane je mišljenje po kome je upotreba nuklearnog oružja ilegalna, jer je protivna nizu pravila međunarodnog prava, počev od prava na život pojedinca i ljudskih kolektiviteta, preko pravila o zaštiti životne sredine do prava oružanih sukoba i humanitarnog prava", rekao je on.
U tom smislu, kako je istakao, redigovane su i brojne rezolucije Generalne skupštine UN, koje, iako same po sebi nisu obavezujuće, izražavaju pravnu svest međunarodne zajednice.
"S druge strane je mišljenje da je u izvesnim situacijama upotreba nuklearnog oružja dopuštena. Ističe se da upotreba atomskih bombi 1945. godine od strane SAD nije osuđena kao ilegalna, što je generisalo običajno pravilo o dopuštenosti upotrebe tog oružja u izvesnim situacijama", rekao je Kreća.
On je naveo i da dopuštenu upotrebu nuklearnog oružja izričito predviđaju i nacionalni propisi svih nuklearnih sila i da se u tim propisima upotreba nuklearnog oružja prećutno izvodi iz šire ili uže shvaćenog prava na samoodržanje i zaštite vitalnih interesa.
Kreća jeistakao i da je mišljenje suda prema tom pitanju ambivalentno i proizlazi iz naglašeno formalističkog pristupa.
"Iako nema posebnog instrumenta o zabrani nuklearnog oružja, zabrana se može izvesti iz celokupnosti akata koji deriviraju iz pravne svesti međunarodne zajednice u celini da bi upotreba nuklearnog oružja bila akt samouništenja čovečanstva. Ne treba, međutim, gubiti iz vida da je Međunarodni sud pravde, kao svetski sud, nadležan za tumačenje međunarodnog prava", zaključio je Kreća.
