Dok u Srbiji — ali i u mnogim manje razvijenim EU članicama iz Istočne Evrope — strani investitori bivaju predstavljani skoro kao mitski spasitelji domaćih ekonomija, mađarski premijer Viktor Orban aktivno radi na istiskivanju nemačkih investitora iz svoje zemlje zarad strateškog jačanja domaćih preduzeća u odabranim sektorima.
Da Orban i te kako zna šta radi ukazao je čuveni francuski ekonomista Toma Piketi još 2018. godine, kada je u tekstu objavljenom na portalu dnevnika "Mond" argumentovao da članstvo u EU — i sve strane investicije koje uz to dolaze — zapravo nisu bile blagotvorne za bivše komunističke zemlje kao što se to predstavlja.
"Nakon sloma komunizma, zapadni investitori (posebno Nemci) postepeno su postali vlasnici značajnog dela kapitala bivših istočnoevropskih zemalja", piše Piketi, navodeći da je četvrtina fiksnog kapitala (uključujući stambene prostore), odnosno polovina firmi u istočnoevropskim zemljama u stranom vlasništvu.
Povrh toga, Piketi je istakao da je neto profit koji strani investitori izvlače iz tih zemalja značajno veći u poređenju sa novcem koji su one primile iz EU.
Piketi: Strani investitori smanjuju BDP istočnoevropskih zemalja
Piketi ukazuje da je između 2010. i 2016. godine, godišnji odliv prihoda od kapitala u proseku iznosio 4,7 odsto BDP-a u Poljskoj, 7,2 odsto u Mađarskoj, 7,6 odsto u Češkoj i 4,2 odsto u Slovačkoj, srazmerno smanjujući nacionalni dohodak ovih zemalja.
Sa druge strane, neto prihodi iz koji su u te zemlje došli iz EU, bili su znatno niži: 2,7 odsto BDP-a u Poljskoj, 4,0 odsto u Mađarskoj, 1,9 odsto u Češkoj i 2,2 odsto u Slovačkoj (podsećanja radi, Francuska, Nemačka i Ujedinjeno Kraljevstvo neto doprinose budžetu EU u iznosu koji je ekvivalentan 0,3% – 0,4% njihovog BDP-a.
"Naravno, moglo bi se razumno tvrditi da su zapadne investicije omogućile povećanje produktivnosti dotičnih ekonomija i stoga su svi imali koristi", napisao je Piketi. "Ali istočnoevropski lideri nikada ne propuštaju priliku da se prisete da investitori koriste svoju dominantnu poziciju da održe plate niskim, svoje neto profite - previsokim", dodao je.
Preniski porezi su deo problema
Piketijevu tezu dopunio je autor Leonid Beršidski u tekstu za "Blumberg" objavljenom mesec dana kasnije.
Naime, Beršidski ističe da rok zvezda francuske ekonomske misli "obigrava" oko srži problema stranih investitora u istočnoevropskim ekonomijama (u koje bi se mogle svrstati i srpska i mađarska) — a što je, kako on smatra, način na koji lokalne vlade strane investitore subvencionišu i oporezuju.
Uzevši Češku kao merodavan primer, autor ukazuje da su strane kompanije činile 39 od 50 primalaca subvencija vlade u Pragu u periodu između 2000. i 2017. godine činile strane kompanije.
Povrh toga, Beršidski ističe da, izuzev Češke i Slovačke, porez koji plaćaju velike kompanije čini mnogo manji udeo u ukupnim državnim prihodima nego što je prosek za zemlje OECD-a.
Želja nekih istočnoevropskih vlada da se istaknu kao destinacije za strane investicije na kraju dovodi do toga da bogati stranci plaćaju proporcionalno manje poreza nego što to čine siromašni(ji) građani tih zemalja, zaključuje Beršidski.
"Ekonomska kolonizacija istočnoevropskih zemalja jeste realan problem", navodi autor i zaključuje da bi te zemlje trebalo agresivnije da oporezuju strane investitore.
Ili, kao što to radi mađarski premijer Viktor Orban, da od "stranaca" zadrže samo najznačajnije velike investitore i sistemski uzgajaju domaće privredne teškaše.