Prvi spomenik posvećen velikom srpskom pesniku i filozofu, vladici i vladaru Crne Gore, Petru II Petroviću Njegošu postavljen je u Trebinju 1934. godine, zahvaljujući inicijativi čuvenog Trebinjca, pisca i diplomate, tada opunomoćenog ministra Kraljevine Jugoslavije u Rimu, Jovana Dučića.
Ovaj značajan događaj obeležio je novi kulturni pravac za grad na Trebišnjici i odrazio duboku ljubav prema nasleđu i kulturi.
"Spomenik Njegošu u Trebinju je prvi spomenik koji je ovaj veliki srpski pesnik dobio, ne samo u Trebinju, nego uopšte. Spomenik je poklon Jovana Dučića, znamenitog Trebinjca, u tom trenutku diplomatskog predstavnika Kraljevine Jugoslavije", rekao je za RT Balkan Simo Radić iz Muzeja Hercegovine.
Spomenik je rad čuvenog vajara Tome Rosandića, Dučićevog prijatelja. Kako podaci kažu, Rosandić je Dučiću poklonio ovaj spomenik, a Dučić je poklon prosledio rodnom gradu, želeći da njegovim postavljanjem započne izgradnju aleje velikana. To potvrđuje i natpis na spomeniku: "Toma Rosandić, vajar Jovanu Dučiću, pesniku".
"Kako podaci kažu, Ministarstvo vojske je ustupilo jedan zaplenjeni austrougarski top, nege se pominje i top sa Kajmakčalana. Železnicom je top prevezen u Mađarsku, gde je po naređenju tadašnjeg regenta Mađarske, Mikloša Hortija besplatno izliven spomenik i isto tako vraćen u Jugoslaviju. Čuveni arhitekta tog doba, Dragiša Brašovan projektovao je postament za spomenik od jablaničkog granita", objašnjava Radić.
Dučić je kupio zemljište na kojem je postavljen spomenik, ispod platana, neposredno ispred katoličke crkve, a deo parcele je obezbedila i Vakufska zajednica uz posredstvo opštine Trebinje.
"Još iz arhivske dokumentacije oko otkupa, može se primetiti da je 1934. lokacija spomenika predstavljena kao jedno od 'dva današnja najlepša mesta u Trebinju'", izjavio je za RT Balkan trebinjski istoričar Lazar Radan.
Dučić je do detalja planirao samu ceremoniju otkrivanja spomenika koja je zakazana za 27. maj 1934. godine, na prvi dan Duhova. Koliko se vodilo računa da sve prođe u najboljem redu i da bude što više gostiju, govori podatak da su se prodavale posebne železničke i parobrodske karte, da je obezbeđen smeštaj za sve ugledne ličnosti u Trebinju, Dubrovnik i Cavtatu.
"Spomenik su otkrili Jovan Dučić, kraljevski izaslanik general Radovanović, predsednik trebinjske opštine Đorđo Tupanjanin, u ime narodnih poslanik Gavra Milošević, predstavnik Narodne skupštine Petar Ivanišević i 'Gajreta' Mustafa Alikalfić . U programu su učestvovali muzika 29. pešadijskog puka, hor 'Zahumlje' iz Nikšića, Pevačka društva 'Sloga' iz Dubrovnika i 'Njegoš' sa Cetinja. Svečanom otkrivanju spomenika prisustvovali su ban Zetske banovine Mujo Sočica, senator dr Mića Mićić, narodni poslanici, te sam autor spomenika Toma Rosandić", podaci su kojim raspolaže Muzej Hercegovine.
Ovom prilikom trebinjska opština je dobila na poklon fototipsko izdanje Njegoševog rukopisa "Gorskog vijenca", sa posvetom kralja Aleksandra. Danas se čuva u Muzeju Hercegovine u Trebinju u okviru stalne istorijske postavke.
"Spomenik Njegošu je pretrpeo skrnavljenja tokom Drugog svetskog rata kada je vešan o platane, ali je sačuvan u jednoj ostavi i po završetku rata je vraćen na mjesto koje mu pripada. Nažalost, izvorno uređenje prostora oko spomenika je nestalo. U Drugom svetskom ratu uništene su renesansne klupe od meremera iz Karare koje je Dučić poslao iz Italije, prostor je nasut i sada spomenik stoji na humci", pojasnio nam je Radić.
Spomenik Njegošu je restauriran 2022. godine kada su sanirana oštećenja nastala od gelera tokom posljednjeg rata.
"Ovaj spomenik danas predstavlja kulturni simbol našeg Grada, simbol poštovanja lika i dela vladike Rada (Petra II), kao i uopšte simbol sećanja na našu kulturu i nasleđe. Istorijski je vrlo važan, obzirom da je prvi spomenik Njegošu, ali i da je spomenik koji su ustaše skidale i vukle po gradu 1941., koji su komunisti bojili crvenom bojom i koji je bio štićen kao vrlo važan spomenik vojnim sanducima u Odbrambeno-itadžbinskom ratu", konstatuje istoričar Lazar Radan.
Od 1996. godine naspram ovog značajnog spomenika i Dučićevog poklona rodnom gradu stoji i spomenik Jovana Dučića, rad Drinke Radovanović. Ovaj prostor se, u svakodnevnom govoru sve češće naziva Trg pesnika, jer odaje se utisak da su dva velikana srpske poezije u konstantnom razgovoru. Lokacija je pogotovo lepa, obzirom da se uklapa u trebinjski korzo i baštu Platana.
Danas brojni gradovi širom Republike Srpske imaju spomenik Njegošu, takođe njegova književnost živi i kroz obrazovnom programu. Neretko, a posebno u Hercegovini se može čuti citiranje "Gorskog vijenca", profesor Radan kaže da ga skoro svaki Hercegovac zna napamet i citira kao Jevanđelje.