Kultura
Zašto filmovi o srpskim zločinima osvajaju nagrade: Zlatna palma 2024. za streljanje u Štrpcu
Da li su određeni narativi "zicer" za trijumf na najprestižnijim svetskim filmskim festivalima?
Da li se slučajno poklopilo, ali u sedmici kada su Srbi, usvajanjem rezolucije o Srebrenici u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija, oklevetani za genocidni narod, na Kanskom festivalu u kategoriji kratkometražnog igranog filma trijumfuje ostvarenje hrvatskog reditelja o ratnom zločinu u Štrpcima koji su počinili pripadnici srpske paravojne jedinice za vreme rata u Bosni i Hercegovini 1993. godine.
Dakle, "mala" Zlatna palma pripala je filmu "Čovjek koji nije mogao šutjeti" hrvatskog scenariste i reditelja Nebojše Slijepčevića, nastalom po istinitoj priči – pripadnici paravojne jedinice "Osvetnici", koja je bila u faktičkom sastavu Vojske Republike Srpske, 27. februara 1993. na stanici u Štrpcima iz putničkog voza na relaciji Beograd–Bar izveli su 19 muslimana i streljali. Stradao je i penzionisani oficir JNA Toma Buzov, jedini koji se od putnika suprotstavio "Osvetnicima".
Ne ulazeći u kvalitet filma – za koji reditelj kaže da pored toga što se bavi zločinom "ujedno je i priča o izuzetnom junaštvu čoveka koji se suprotstavio zlu, o čoveku koji je ostavio neverovatnu herojsku priču iza sebe za koju sam smatrao da je vredi ispričati" (intervju za Radio Slobodna Evropa) – neminovno se nameće pitanje da li u određenim istorijskim trenucima postoje poželjni narativi za nagrađivanje na velikim svetskim festivalima. Odnosno da li zapadna filmska industrija podržava političke agende država Kolektivnog zapada. Ili da li se nagrađuju filmovi iz regiona samo ako se bave srpskim zločinima, srpskom krivicom, ratom na području bivše Jugoslavije za koji su jedino odgovorni Srbi.
U prilog toj tezi pre svega ide Oskar za najbolji strani film koji je pripao "Ničijoj zemlji" (2001) reditelja Danisa Tanovića, ostvarenju koje "prikazuje svu apsurdnost rata u Bosni i svu izlišnost internacionalnih snaga na terenu", a koje je te godine favorizovano u odnosu npr. na "Čudesnu sudbinu Amelije Lupen". Tanović je nagrađen i za najbolji scenario na Kanskom festivalu, a pripao mu je i Zlatni globus.
Berlinale je 2006. Zlatnog medveda dodelio filmu "Grbavica" rediteljke Jasmile Žbanić iz Bosne i Hercegovine. Siže: u sarajevskom naselju Grbavica, desetak godina nakon završetka rata 1990-ih, sredovečna Esma kao samohrana majka živi sa svojom 12-godišnjom ćerkom Sarom, koja je plod silovanja – Esma je bila žrtva u logoru za ratne zarobljenike.
Žbanićeva je nastavila da koristi oprobanu mustru, pa potom snima "Quo Vadis, Aida?" – film o Aidi koja radi kao prevodilac za Ujedinjene nacije i "pokušava da spasi svoju porodicu nakon što je Vojska Republike Srpske zauzela Srebrenicu i kada je počinjen masakr nad bošnjačkim stanovništvom tog područja". Doduše, ovo delo nije dobilo zvučna priznanja osim Evropske filmske nagrade za najbolji film, ali je svoju turneju krenulo od 77. Filmskog festivala u Veneciji i u javnost vratilo "srebrenički narativ".
Ovogodišnja "mala" Zlatna palma pripala je filmu o manje poznatom zločinu, ali dovoljno "dobrom" za trijumf.
I reditelj Slijepčević otkriva u intervjuu za RSE da nije znao za ovaj slučaj do pre pet godina, kada mu je "producent Danijel Pek poslao članak Borisa Dežulovića '18 ruža, za 19 žrtava' i predložio da radimo film". Pek je i umetnički direktor Filmskog festivala u Puli, sigurno svestan šta "ima prođu" na filmskim smotrama.
Građu za film, odnosno podatke o zločinu mu je, kako kaže, ustupio (Sorošev) Fond za humanitarno pravo iz Beograda.
"Dobio sam i zapisnik sa suđenja nekih od počinitelja zločina. To su hiljade stranica svedočanstava koje sam pročitao i na osnovu toga sastavio scenario. Svi likovi su u tom scenariju, osim Tome Buzova, izmišljeni. Ali događaj i dijalozi su zasnovani na zapisnicima suđenja, na novinskim člancima, intervjuima ljudi koji su bili u tom vozu ili iskazima rodbine žrtava", precizira Slijepčević.
I sam je svestan činjenice da se film može staviti u službu politikanstva, to jest da će mnogi pokušati da ga stave u neki svoj okvir, bilo napadajući ga ili hvaleći.
Pomenimo i da poslednje dve godine, to jest od početka Specijalne vojne operacije u Ukrajini, sprovodeći političku (ne)korektnost koje se Holivud istrajno drži, Oskar voli da ode u ruke antiruskih ostvarenja – u martu je najprestižnija zlatna statua otišla dokumentarcu iz Ukrajine "20 dana u Marijupolju" dok je isto priznanje prošle godine dodeljeno filmu o na Zapadu omiljenom ruskom opozicionom lideru Alekseju Navaljnom ("Navaljni").
Američka filmska akademija otišla je 2024. korak dalje – deo ceremonije posvećen preminulim kolegama počela je citatom Navaljnog iz tog filma, tokom kog se obraća supruzi, a izostavila da oda poštu npr. autoru klasika "Francuska veza" Vilijamu Fridkinu ili glumcima Alanu Arkinu, Rajanu O’Nilu.
Elem, ispalo je tek da je Zlatna palma za kratkometražni film, moguće i zasluženo dodeljena, u drugi plan stavila priču o podvigu Toma Buzova, hrabrog i humanog čoveka koji se usprotivio zločinu i za to izgubio glavu, čoveka kome su komšije s Novog Beograda podigle spomen-ploču na zgradi u kojoj je živeo.
