Kultura
Sećanje na Katarinu Ivanović: Prva žena akademik, slikarka nove i samosvesne Srbije
Slikarka je poznata po autoportretima, portretima i velikim istorijskim kompozicijama, kao što je "Osvajanje Beograda 1806", na kojoj je, između ostalog, prikazana žena koja poteže oružje, što je prvi prikaz žene borca u srpskom slikarstvu
Katarina Ivanović je, pored Mine Karadžić i Poleksije Todorović, bila jedna od tri srpske slikarke koje su duboko obeležile 19. vek. Rođena je 1811. godine, u mađarskom gradu Vespremu, u tadašnjoj Habzburškoj monarhiji.
Značajan deo života provela je u Sekešfehervaru, drevnoj kraljevskoj prestonici, čije ime znači "Beli zamak sa prestolom". Među Srbima u Ugraskoj, ovaj "prestoni grad" bio je poznat pod imenom Stolni Beograd.
Pre 144 godine, 13. juna 1876, slikarka Ivanovićeva je primljena u Srpsko učeno društvo, koje predstavlja preteču Srpske akademije nauka i umetnosti.
Ivanovićeva je, kako beleže istoričari umetnosti, bila prva žena u srpskoj umetnosti koja je naslikala istorijsku kompoziciju i prvi portret druge žene.
Slikarski opus Katarine Ivanović nije obiman, ali ga karakteriše specifičan autorski izraz, iskazan kroz portrete, slike svakodnevnice, istorijske kompozicije i mrtvu prirodu.
Ukupno je poznato 48 njenih dela, od kojih je samo 38 sačuvano, dok je deset izgubljeno i poznato samo posredno.
Lice nove i samosvesne Srbije
Ivanovićeva je naročito poznata po autoportretima. Čuven je njen autoportret naslikan 1835. godine u Beču, koji prikazuje lepu, mladu i samosvesnu ženu, koja samouvereno gleda u posmatrača. Portret, koji je kasnije izložen na bečkoj Akademiji, prikazuje ne samo mladu i samosvesnu umetnicu, već i lice nove Srbije, sasvim različito od predstava iz tog doba, koje su gajene u carskom Beču.
Osim čuvenog autoportreta, tokom studija u Beču naslikala je i "Srpskog Omira" (Homera): slepog starca guslara, koga slušaju dva Srbina i jedna Srpkinja.
Posebno oblast njenih interesovanja su velike istorijske kompozicije. "Osvajanje Beograda 1806" je prva istorijska kompozicija u Srbiji koju je naslikala jedna žena.
U centru slike je Uzun Mirko Apostolović, legendarni srpski vođa iz Prvog i Drugog srpskog ustanka, jedan od oslobodilaca Beograda koji je sa svojom četom prvi ušao u grad preko Sava kapije.
Uz Uzun Mirka, na kompoziciji je predstavljen veliki broj likova, Srba i Turaka, u scenama borbe. Među njima se posebno izdvaja lik žene koja poteže oružje, što je, ujedno, prvi prikaz žene borca u srpskom slikarstvu.
Slikarka, patriota, dobrotvor
Katarina Ivanović nije savršeno poznavala srpski jezik, ali je bila veliki patriota i dobrotvor.
Još kao dete, pokazivala je sklonost ka slikarstvu. Slikarstvo je najpre učila u Pešti, u ateljeu Jožega Peškog. Kasnije, posle smrti roditelja, postaje štićenica poznatog mecene, mađarske grofice Čaki.
Godine 1835. godine upisuje se i na žensko odeljenje Bečke umetničke akademije, a potom putuje u Holandiju, Italiju i u "grad svetlosti", Pariz.
Na likovnu scenu Katarina Ivanović je ušla sa svega 25 godina, kada je, kao mlada žena, dobila odlične likovne kritike.
Srbi koji su živeli u Austriji i Ugarskoj su Katarinu Ivanović uskoro proglasili za "nacionalnu heroinu".
Na poziv pisca Sime Milutinovića Sarajlije, 1846. godine dolazi u Beograd, gde kao njegov gost ostaje godinu dana. Sima Milutinović bio je učitelj Petra Drugog Petrovića Njegoša. Godine 1836, Milutinović će joj, kao "čestitoj i nadobičnoj ljubiteljki krasnoga znanja", posvetiti spev "Trojesestarstvo".
Neki istoričari pišu o "velikim simpatijama" ili "ljubavi" između dvoje umetnika. Katarina Ivanović se pojavljuje i u spisku pretplatnika Sarajlijine knjige o istoriji Srbije iz 1837. godine, kao "obražarka" (portretista).
Tokom boravka u Siminom domu, Katarina slika portret Milutinovića Sarajlije, koji kritičari svrstavaju među njene najuspešnije portrete.
Katarina Ivanović nije dugo boravila u Beogradu. Najpre odlazi u Zagreb, potom u Peštu, gde je proživela 30 godina.
Narodni muzej iz Budimpešte otkupio je njen portret cara Ferdinanda, a zbirka njenih crteža nalazi se i u zbirci Carske umetničke akademije u Beču.
"Ja, kojoj su dani izbrojani, zadovoljna umirem"
Pred kraj života, vraća se u Stolni Beograd.
Preminula je 22. septembra 1882. godine. Tri godine pre smrti poklonila je Narodnom muzeju u Beogradu 15 svojih slika. Katarina Ivanović je obezbedila testamentom i hiljadu forinti za održavanje zbirke.
U pismu napisanom pred kraj života, obratila se sunarodnicima: "Ja, kojoj su dani izbrojani, zadovoljno umirem, a vami, gospodo moja za ljudstvo, za rod mili, za uveličavanje ljubljene domovine vaše, dug i srećan život želeći, i večnu hvalu vam za dično mi odlikovanje…"
Društvo prijatelja Narodnog muzeja zatražilo je da se njeni posmrtni ostaci prenesu u Beograd, što je učinjeno 1967. godine. Sahranjena je na Novom groblju, u Aleji narodnih heroja.
Petnaest slika Katarine Ivanović, uključujući i dva autoporteta, danas se čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu, a portret Anke Nenadović nalazi se u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu.
