Od žrtvovanja do svećica: Kada su nastale proslave rođendana

Rođendani postoje otkad postoji život na Zemlji, ali običaj da se taj dan obeležava svake godine pojavio se znatno kasnije. Iako se na internetu često može pročitati da su Egipćani prvi slavili rođendane, manje poznati klinasti tekstovi stari četiri hiljade godina pokazuju drugačije.

"Prvi dokaz o proslavi rođendana potiče iz spisa iz Lagaša", rekao je Vladimir Emelijanov, istoričar sa Univerziteta u Sankt Peterburgu, za Live Science. Lagaš je bio važan grad u drevnoj Sumeru, regionu južne Mesopotamije koji se smatra kolevkom najstarije poznate civilizacije.

Emelijanov je proučavao klinaste tablice nastale u trećem milenijumu pre nove ere, za vreme vladavine kralja Lugalande, u kojima se pominju praznici posvećeni rođenju vladareve dece. Prema tim tekstovima, rođenje deteta iz vladarske porodice obeležavalo se žrtvovanjem životinje, čije su meso i darovi zatim deljeni sa precima.

"Kada je Lugalanda svrgnut s vlasti, prestalo je i beleženje rođendana. Koliko je meni poznato, ničeg sličnog nije bilo u Egiptu niti u drevnoj Maloj Aziji", rekao je istoričar.

Zabuna u vezi s Egipćanima i proslavom rođendana možda potiče iz biblijske Knjige postanja 40:20, gde stoji: "A trećega dana, koji beše dan Faraonovog rođenja, on priredi gozbu svim svojim slugama". Međutim, prema Emelijanovu, istorijski nema dokaza da su se faraonovi rođendani slavili pre Ptolomejske epohe.

Još jedan rani trag o proslavama rođendana potiče od grčkog istoričara Herodota. U petom veku pre nove ere, Herodot je u svom delu Istorije opisao običaje Persijanaca i zapisao: "Od svih dana, najviše poštuju onaj na koji su rođeni; tog dana smatraju ispravnim da prirede gozbu raskošniju nego bilo kog drugog dana". I bogati i siromašni slavili su tako svoje rođendane, kuvajući mnoštvo mesa i puneći trpeze obiljem poslastica.

Ovaj komentar o Persijancima sugeriše da je "za jednog Grka proslavljanje rođendana smatrano neobičnim", napisao je Emelijanov u jednoj studiji. Umesto toga, u razdoblju od petog do trećeg veka pre nove ere ljudi su bili više zainteresovani za horoskop novorođenčadi kako bi saznali kakav će život dete voditi.

Istoričar nije precizno utvrdio kada su počele godišnje proslave rođendana. Ova tradicija možda potiče od sumerskih kraljeva pre 4.000 godina ili od Persijanaca u petom veku pre nove ere, kaže. Takve proslave su možda postojale čak i pre nego što su ljudi počeli da ih beleže.

Ali u poznijim godinama Rimske republike (509–27. godine pre nove ere) običaj proslavljanja pojedinčevog rođendana postao je široko rasprostranjen. 

"Samo se jedna stvar može sa sigurnošću utvrditi - dan rođenja je nešto što jasno razlikuje jednu osobu od druge. Kada su se drevna društva počela više fokusirati na pojedinca nego na zajednicu rođendan postaje orijentir ličnog postojanja i kamen temeljac individualnog uspeha", kaže istoričar.

Istorija modernih proslava rođendana

Savremena zapadna proslava rođendana potiče, po svemu sudeći, iz renesansnog perioda, ali je procvetala u doba industrijalizacije, navode istraživači.

U zapadnoj Evropi i Severnoj Americi, proslava rođendana sa prijateljima postala je popularna oko 1870. godine, a ideja rođendanske zabave sa tortom, svećicama i poklonima u velikoj meri je potekla od imućnih protestantskih roditelja u Americi, ali se do početka 20. veka ta tradicija proširila bez obzira na društveni status, naglašavaju. Kako su rođendani dece postali sve više prepoznati kao posebni dani, proslave su dobile standardizovan oblik sa tortom, svećicama, pesmom i poklonima