Toboljsko rezbarenje kostiju svoju viševekovnu tradiciju otpočelo je početkom 17. veka. Rodonačelnicima ove umetnosti smatraju se švedski oficiri koji su u Rusiji, a tačnije u Toboljsku, boravili kao ratni zarobljenici tokom Velikog severnog rata, i koji su se, traživši načine da zarade za život, bavili zanatima i umetnošću - jedan od profitabilnih zanata bilo je upravo rezbarenje kostiju i izrada unikatnih tabakera.
Duga istorija Toboljskog rezbarenja: od načina za preživljavanje do lokalnog "brenda"
Pretpostavlja se da su tradiciju rezbarenja kostiju od švedskih vojnika "nasledili" Poljaci, koji su dodatno proširili i unapredili izradu predmeta od kostiju: pored tabakera, koje su izvorno bile švedski "izum", Poljaci su počeli da proizvode i ženski nakit sa likovima svetaca.
Sve do kraja 19. veka umetnici - rezbari kostiju radili su u manjim grupama, a prva sibirska radionica za izradu predmeta od mamutovih kostiju otvorena je 1874. godine. Ova radionica podstakla je otvaranje i drugih sličnih njoj, a radovi talentovanih rezbara sada su postali poznati i izvan granica Toboljska.
Radovi rezbara brzo su postali popularni i izvan "domaćeg terena", a izložbe na kojima su učestvovali izlagači donele su toboljskim umetnicima brojne nagrade: zlatne i srebrne medalje nizale su se jedna za drugom, a umetnici su počeli da izlažu i u Moskvi, Sankt Peterburgu i Kijevu.
Sovjetska vlast i reforma umetnosti
Početak 20. veka sa sobom je doneo i nepovoljne uslove za razvoj umetnosti, a rezbarenje kostiju gotovo da je nestalo. Tek nakon Oktobarske revolucije stvari se polako vraćaju u normalu, a delatnost rezbara malo pomalo menja svoj format: dvadesetih i tridesetih godina 20. veka nastaje prvo udruženje svih rezbara kostiju, a korenite promene koje su doživeli stanovnici Sibira odrazili su se i na njihov umetnički stil.
Umesto ranije popularnih komada nakita, sada predmeti od mamutove kosti dobijaju funkcionalnost, a svaka od minijaturnih skulptura pravi se pojedinačno, nakon čega se one spapaju u jednu "priču": tu su i narodi u karakterističnim za to područje nošnjama, i jeleni i psi, kao i njihov životni prostor, a sve zajedno one čine kompoziciju koja odiše životom sibirskog naroda. Svaka od tih kompozicija bila je prožeta ljudskom dušom i toplinom koje su rezbari utkali u njih.
Toboljska fabrika umetničkog rezbarenja
Druga polovina 20. veka sa sobom je donela još jednu reformu - 1960. godine nastaje prva fabrika umetničkog rezbarenja u Toboljsku, a sa povećanom proizvodnjom umetničkih skulptura postepeno je ponestajalo i sirovina za njihovu izradu - ipak, mamutovih kljova nije bilo beskonačno mnogo. Tada su umetnici, u potrazi za alternativom, došli na ideju da se minijaturne skulpture prave od kljova kašalota (ogromnih kitova poznatih i pod nazivom ulješura).
Danas, u Toboljskoj fabrici umetničkog rezbarenja nalazi se jedinstvena kolekcija unikatnih predmeta od mamutovih i kljova kašalota koja svakodnevno privlači veliki broj posetilaca. Ljubitelji jedinstvene ruske umetnosti čak su u prilici da kupe pojedine minijaturne skulpture, a njihova cena doseže i nekoliko hiljada dolara!