Tvrđava u istorijskom centru Zarajska glavni je društveno-politički i kulturno-istorijski centar grada, koji je po nalogu kneza Vasilija III bio sagrađen na obali reke Osetra u periodu od 1528. do 1531. godine. Kroz viševekovnu istoriju, ovaj kompleks svedočio je mnogim istorijskim događajima - od napada krimskih tatara, preko Fjodora Dostojevskog koji je sa porodicom uživao u šumarcima, pa sve do arheoloških otkrića ne tako davne 2016. godine, a sve do danas ovaj kompleks važi za jedan od najlepših i najznačajnijih u Rusiji.
Iako jedan od najmanjih, Zarajski kremlj branio je Moskvu dugo godina
Sa vremenom, Zarajski kremlj postao je jedan od glavnih zaštitnih punktova na jugu Moskovske države koji je rusku prestonicu od neprestanih razornih napada tatara sa Krima čuvao dugi niz godina. Prvi napad dogodio se samo dve godine od potpune izgradnje Zarajskog kremlja, da bi 1541. godine on bio čak i pod opsadom krimskog Hana Sahiba I Gireja, koji je krenuo na Moskvu ali je zaustavljen baš u Zarajsku. Ostali napadi nizali su se sve do 1610. godine, kada je na vlast došao Dmitrij Požarski koji je odbranu usavršio za jako kratko vreme.
Zarajski kremlj jedna je od retkih tvrđava 16. veka koja je građena u formi pravougaonika, a svojom površinom od tek nešto više od dva hektara ovaj kremlj spada među najmanje u Rusiji: jedini koji je kompaktniji od Zarajskog je Verhoturski kremlj na Srednjem Uralu.
Muzej Fjodora Dostojevskog - očuvani krajolici i spomenik jednom od najvećih pisaca svih vremena
Na svega par kilometara od kompleksa Zarajski kremlj nalazi se još jedan istorijski biser rusije - muzej-dvorac jednog od najveći ruskih pisaca, Fjoroda Dostojevskog, a posebnu čar daje mu i to što je baš ovde autor svetskih klasika provodio vrele letnje mesece od 1832. do 1836. godine. Štaviše, sve lepe uspomene iz Zarajskog kraja Dostojevski je pretočio i u svoja literarna dela poput "Bedni ljudi", "Zločin i kazna", "Idiot", "Braća Karamazovi" i mnoga druga.
Naravno, ovo nije jedini muzej čuvenog Dostojevskog, ali je jedini koji je očuvao svu prirodu i prekrasne horizonte sa kraja 19. veka. Brat pisca, Andrej Mihajlovič Dostojevski, ostavio je čak i zapis o ovim predelima: "Lipova šuma, bašta i Brikova šuma bili su najbliži našoj kući, pa su zato i bili mesta gde smo najviše vremena provodili", a mnogi krajolici ostali su netaknuti i danas - zamislite samo da stojite u šumarku u kome je nekada davno ispijao čaj i šetao sam Dostojevski! U dvorcu se nalaze i brojna umetnička dela koja do tančina opisuju život porodice Dostojevski, a posetioci imaju priliku i da vide jedan od najboljih spomenika ruskog pisca koji je postavljen 1993. godine zahvaljujući skulptoru Ivanovu.
Arheološko nalazište - ovde su živeli praistorijski ljudi i mamuti
Prilikom izvođenja zemljanih radova za osvetljenje kompleksa Zarajskog kremlja 2016. godine, stručnjaci su sasvim slučajno pronašli ogromne kosti mamuta, zube, kljove i čitave vilice. Po rečima rukovodioca arheoloških istraživanja Instituta za arheologiju Ruske akademije nauka Sergeja Leva nađeno je ognjište puno spaljenih životinjskih ostataka, dok su na celom području iskopavanja i tragovi uglja i crvene boje koji markiraju površine na kojoj su živeli prvi ljudi. Pretpostavlja se da prebivalište praistorijskog čoveka pronađeno nadomak Zarajskog kremlja podrazumeva četiri naselja nastala u periodu od pre 23 do 16 hiljada godina.
"Jednostavno neiscrpan izvor u kome se pojavljuju kosturi izumrlih životinja, ili neverovatni predmeti svakodnevice naših dalekih predaka. Sama pomisao da su ljudi ovde živeli pre 23 hiljade godina dovoljna je da vam se zavrti u glavi. Neobično važno je da se neki predmeti ove istinske arheološke riznice mogu videti u našem muzeju u Zarajsku", rekla je tadašnja ministarka kulture Moskovske oblasti, Narmina Širalijeva.