Član 7 predloga EU: Gospodo iz Brisela, SPC je formalizovala svoj status na KiM pre osam vekova

Plan za normalizaciju odnosa Beograda i Prištine, tzv. francusko-nemački plan, u drugom stavu 7. člana pominje i Srpsku pravoslavnu crkvu rečima da će "strane formalizovati status Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji i pružiti snažan nivo zaštite srpskim mestima verskog i kulturnog nasleđa, u skladu sa postojećim evropskim modelima".

Iz te jedne rečenice može se zaključiti da Evropska unija, koja je plan jednoglasno usvojila kao svoj pregovarački okvir, Srpsku pravoslavnu crkvu vidi kao instituciju nedefinisanog statusa na Kosovu i Metohiji.

Ne treba biti baš ni mnogo iznenađen time: kada je patrijarhu srpskom Porfiriju krajem decembra prošle godine zabranjen ulazak na Kosovo i Metohiju, a krenuo je ka svom sedištu, Pećkoj patrijaršiji, EU je u jednoj polurečenici pozvala da se "odmah i bezuslovno vrati i garantuje puna sloboda kretanja svih građana i zajednica, uključujući i verske vođe" i nastavak saopštenja posvetila uklanjanju barikada i dijalogu Beograda i Prištine.

I, ako smo već kod "formalnosti" i statusa SPC koje se sada pominju u evropskom planu: manastir u koji je prvo zabranjen, pa onda dozvoljen pristup srpskom patrijarhu, koji uzgred, u svojoj tituli ima naziv arhiepiskop pećki - ima status stavropigijalnog manastira, što znači da je pod direktnom upravom srpskog patrijarha. Vekovima unazad do današnjeg dana.

"Ne znam šta znači da će strane formalizovati status Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji", pita se kulturolog Jovan Janjić.

"Kada se tako kaže da li to znači da je status Srpske pravoslavne crkve, koja je tu najmanje osam vekova sada izvan zakona?! Šta ima 'strane' da formalizuju status SPC? Govori se o statusu SPC, zaštiti 'srpskih mesta verskog i kulturnog nasleđa' ali, crkve, kao organizacije nema bez 'žive crkve', bez vernog naroda", kaže Janjić u izjavi za RT Balkan.

I dodaje: "Ko garantuje slobodu, verska prava i slobodu veroispovesti? I pre toga, sveopštu bezbednost pravoslavnog naroda na Kosovu i Metohiji?"

"Ovaj stav u jednom od članova ponuđenog plana deluje mi, poput samog plana, kao mamac na koji bi trebalo da se srpska država, srpska crkva i srpski narod 'upecaju' i saglase sa otimanjem svog istorijskog staništa, na kojem su gradili svoj nacionalni i duhovni identitet. Svakako pre rešavanja statusnog pitanja pojedinih srpskih institucija stoji nešto što je suštinski važnije: a to je status srpske države i srpskog naroda uopšte", naglašava Janjić.

Pitanje položaja, ne statusa, srpske crkve na Kosovu i Metohiji i naročito pitanje zaštite njene imovine, a govorimo o crkvi kojoj je za samo jedan dan albanskog divljanja 17. marta 2004. spaljeno 35 crkava i manastira, pokretala je u dijalogu Beograda i Prištine srpska strana.

Tadašnji direktor Kancelarije za Kosovo i Metohiju Marko Đurić izjavio je 2015. da će Beograd tražiti da se u briselski dijalog uvrsti i pitanje položaja srpske crkve "kojoj već godinama pokušavaju da umanje prava, značaj i ulogu".

Bilo je to u jeku žustre kampanje tzv. Kosova da bude primljen u Unesko, do čega na kraju nije došlo. Ali postojala je realna opasnost da srpske crkve i manastiri postanu "kosovsko kulturno nasleđe" pred međunarodnom organizacijom za obrazovanje, nauku i kulturu. Srpska strana, dakle, pokušala je da pokrene u dijalogu pitanje SPC koja se našla pod ozbiljnom pretnjom, uz sve one sa kojima se već suočavala i suočava na terenu.

I Sveti arhijerejski Sinod SPC oglasio se tada i pozvao se na tzv. Ahtisarijev plan iz 2007. godine koji je predviđao zaštitne zone oko najznačajnijih svetinja SPC i nepovredivost crkvene imovine. Tada je srpska crkva pretrpela kritike što se poziva na plan koji su odbacili i Republika Srbija, i Savet bezbednosti UN zbog ruskog veta, ali bio je to njen pokušaj da predloži rešenje koje bi moglo da bude prihvatljivo zapadnjačkoj "međunarodnoj zajednici" i tako osigura svoju imovinu.

Sagovornici Srbije u dijalogu, bilo oni koji su učestvovali u njemu kao posrednici, bilo oni sa albanske strane, nisu bili previše zainteresovani da razgovaraju o pitanjima imovine i položaja SPC. To su "teški predlozi", kako je predsednica tzv. Kosova Vljosa Osmani nazvala pominjanje Zajednice srpskih opština i SPC u francusko-nemačkom planu. Jer nije lako albanskoj strani da kaže čiji su manastiri niti da objasni ko je zapalio i gotovo uništio "našu Gospu" onu kosmetsku, Bogorodicu Ljevišku, vršnjakinju pariske katedrale Notr Dam.

"Prema zemljišnim knjigama i posle ovih uzurpacija i svakovrsnog nasilja i danas 58 odsto zemljišnih površina na Kosovu i Metohiji u vlasništvu je Srpske pravoslavne crkve, srpske države i pripadnika srpskog naroda. Iz toga je jasno da je statusno pitanje Kosova i Metohije vrlo kompleksno i da se ne može tek tako rešavati po nalogu izaslanika zemalja koje su suprotno međunarodnom pravu priznale nelegalno otcepljenje ovog dela Srbije", kaže Janjić.

"Srpska pravoslavna crkva u svakoj prilici iznela je svoj jasan stav po pitanju Kosova i Metohije – da je to neotuđivi deo srpske države. I danas je na snazi odluka najvišeg crkvenog tela Srpske pravoslavne crkve, Svetog arhijerejskog Sabora, iz 2005. godine da se ovaj deo Srbije može tretirati samo kao okupirano područje, dok se ne pronađe pravično rešenje koje će obuhvatiti interese pre svega matičnog, srpskog naroda, a onda i svih drugih građana koji su na legalan način stekli imovinu", ističe Jovan Janjić.

Uz to, u prištinskim medijima čitamo ovih dana želje raznih analitičara, novinara, da se sa srpskom crkvom o njenom statusu pregovara direktno, da "država Kosovo" pregovara sa Eparhijom raško-prizrenskom o njenom "statusu" i potpiše Temeljni ugovor s njom.

"I takve izjave pokazuju osionost albanske strane, osionost zato što se osećaju da iza njih neko moćan stoji, ali kada je reč o duhovnom životu, te sile, ustvari, samo pokazuju nemoć. Eparhija raško-prizrenska nije crkva za sebe, ona je organski deo Srpske pravoslavne crkve pod okriljem srpske Patrijaršije. I zato svaki pokušaj da se ta eparhija ili bilo koja druga posmatra kao poseban subjekt jeste samo pokušaj udara na jedinstvo Srpske pravoslavne crkve, odnosno pokušaj izazivanja raskola. Naravno, da ni srpska crkva ni srpski narod to neće dopustiti", zaključuje Janjić.