Izabrani predsednik Sjedinjenih Američkih Država Donald Tramp među prvim sagovornicima imao je predsednika Srbije, što predstavlja značajnu promenu, s obzirom na odnos odlazeće američke administracije prema našoj zemlji i srpskom narodu uopšte. Taj odnos je, sa jedne strane, suštinski izrazito neprijateljski, a sa druge strane, sve vreme je prisutno nastojanje da se stvari zamaskiraju i taj odnos predstavi kao partnerski i prijateljski.
Ambasador Sjedinjenih Država u Beogradu iz penzije Kristofer Hil oličenje je takve politike. On se posebno "proslavio" po dve stvari – izuvanjem na sastanku sa članovima tzv. OVK 1998. godine koju su do tada Sjedinjene Američke Države smatrale za terorističku organizaciju, i "poništenjem" zabrane održavanja gej parade u Beogradu kada se stavio iznad zakona Republike Srbije, čime je pokazao principe svog delovanja u Srbiji.
Sadržaj razgovora Trampa i Vučića nije objavljen, ali se iz onoga što je rečeno, vidi se da je Tramp upoznat sa tim da je u Srbiji imao najveću podršku pre izbora od svih evropskih zemalja i da se na tome zahvalio predsedniku Srbije koji je, sa svoje strane, izrazio nadu da će Tramp posetiti Srbiju i da će u budućnosti odnosi između Srbije i Sjedinjenih Američkih Država biti bolji. Ovome treba dodati da je neposredno pre izbora u Srbiji boravio Trampov sin iz poslovnih, ali verovatno i iz drugih razloga. Pre toga, njegov zet Džared Kušner, sklopio je neku vrstu preddogovora o izgradnji luksuznog hotela na mestu ruševina nekadašnjeg Dobrovićevog zdanja Generalštaba u Nemanjinoj ulici.
Imajući sve ovo u vidu, opravdano je postaviti pitanje – čemu možemo da se nadamo kada su u pitanju odnosi sa budućom Trampovom administracijom, ili drugim rečima, na koji način će se Tramp postaviti prema srpskom pitanju? Srpsko pitanje, međutim, ne svodi se samo na Kosovo i Metohiju, mada je trenutno najvažnije. Ono pretpostavlja i rešavanje statusa srpskog naroda u Republici Srpskoj i Crnoj Gori, sudbinu političkih zatvorenika nekadašnjeg Haškog tribunala, progon i etničko čišćenje u Srpskoj Krajini i mnoga druga pitanja.
O Trampovom vladanju i odnosu prema nama imamo iskustvo iz njegovog prvog mandata u okviru kojeg se došlo do tzv. Vašingtonskog sporazuma o normalizaciji ekonomskih odnosa 4. septembra 2020. godine, čiji je glavni rezultat bio priznanje tzv. Kosova od strane Izraela i naše obavezivanje na otvaranje predstavništva do 20. septembra 2020, a premeštanje ambasade iz Tel Aviva u Jerusalim do 1. jula 2021. godine. Potpisnici su bili Aleksandar Vučić, predsednik Srbije, i Avdulah Hoti, premijer tzv. Kosova. Time je Srbija stavljena u delikatnu situaciju, s obzirom na međunarodne dogovore da se tamo ne otvaraju diplomatska predstavništva dok se ne postigne trajniji politički sporazum između Izraela i Palestine.
To inače nije učinila nijedna zemlja na svetu osim Sjedinjenih Američkih Država, koje su to učinile upravo pod administracijom Donalda Trampa. Naime, Tramp je priznao Jerusalim kao glavni grad 2017. godine, da bi sledeće, 2018. godine tamo i premestio ambasadu Sjedinjenih Država.
Vašingtonski sporazum se, pored međusobnog priznanja tzv. Kosova i Izraela i premeštanja ambasade Srbije u Jerusalim, sastojao iz još četrnaest tačaka. Da navedemo neke:
– Završetak izgradnje auto-puta Beograd–Priština i obnova železničke pruge između dva grada
– Pridruživanje "mini šengen" zoni, koju su najavili Srbija, Albanija i Severna Makedonija u oktobru 2019. godine
– Uzajamno priznavanje univerzitetskih diploma i stručnih sertifikata
– Diverzifikacija snabdevanja energijom
– Delovanje na dekriminalizaciji homoseksualnosti u državama koje su je kriminalizovale
– Zabrana upotrebe 5G mrežne infrastrukture koja je nabavljena od "nepouzdanih" prodavaca
– Podela jezera Gazivode radi obezbeđenja stabilnog snabdevanja vodom i energijom
– Poštovanje religijskih sloboda, zaštita verskih znamenitosti i primena sudskih odluka kojima se štiti Srpska pravoslavna crkva. Nastavak restitucije imovine žrtava holokausta koje nemaju naslednike i neupitno jevrejske imovine
– Označavanje Hezbolaha kao terorističke organizacije
– Jednogodišnji moratorijum na traženje članstva u međunarodnim organizacijama za tzv. Kosovo i kampanje za povlačenje priznanja za Srbiju
– Saradnja sa američkom Međunarodnom korporacijom za finansijski razvoj i EXIM-om kako bi se sproveli projekti: "Auto-put mira" i železnička trasa Priština–Merdare i Niš–Priština
Na osnovu samog bića ovog sporazuma očigledno je šta su bili Trampovi prioriteti u spoljnoj politici, s obzirom na to da su se u sporazumu našle i odredbe koje ističu Izrael i njegove interese. Čak se može reći da je za Trampa jevrejsko pitanje u ovom sporazumu najvažnije, a da se u okviru toga rešava i pitanje odnosa Srbije i njene pokrajine. Ne samo da su se u njemu našle odredbe o ambasadama i Hezbolahu, nego i pitanje restitucije jevrejske imovine koja je ostala bez naslednika.
Tramp je, međutim, izgubio predsedničku funkciju u januaru 2021. godine posle veoma sumnjivih izbora čije rezultate do sada nije priznao. Nova administracija Vašingtonski sporazum nije poništila, ali ga nije ni sprovodila, već ga je jednostavno ignorisala, a Srbija nije preselila ambasadu u Jerusalim.
Vašingtonski sporazum će svakako biti polazna osnova za postizanje sporazuma sa novom Trampovom administracijom. Međutim, u prethodne četiri godine toliko toga se dogodilo, od sukoba na teritoriji Ukrajine, do izraelske intervencije u Gazi i Libanu, ali i značajne podrške srpskog biračkog tela Trampu i u samim Sjedinjenim Državama kroz delovanje organizacije "Srbi za Trampa" i drugih stvari, da bi Vašingtonski sporazum trebalo značajno ažurirati da bi mogao da bude revitalizovan.
Najvažniji principi koje bi trebalo "istrgovati" sa Trampom jesu sledeći:
– američko de facto nepriznavanje kosovske nezavisnosti, umesto insistiranja na našem de facto priznavanju tzv. Kosova kao nezavisne države.
– rešavanje srpskog pitanja u širem kontekstu, a to podrazumeva, pre svega, uključivanje Republike Srpske i Crne Gore u sporazum, što bi najlakše bilo za početak učiniti kroz uključivanje te dve srpske zemlje u tzv. mini šengen, odnosno "Otvoreni Balkan" na takav način da bi i za naše građane koji tamo žive važio princip o priznavanju diploma i radnog i izbornog prava uz ukidanje graničnih prelaza po istim principima koji važe u Evropskoj uniji.
– Svi politički zatočenici koji robijaju na osnovu odluka tzv. Haškog tribunala, kao izrazito političke institucije, trebalo bi da budu rehabilitovani i pušteni na slobodu.
O poslovnim sporazumima poput hotela na mestu Generalštaba i sličnim stvarima, imalo bi smisla pregovarati samo u okviru jednog takvog šireg dogovora. Ukoliko bi se barem delom u ovome uspelo, to bi bio veliki korak u ostvarivanju srpskih nacionalnih interesa i uspostavljaju prijateljskih odnosa sa Sjedinjenim Američkim Državama.