Nije samo jevrejski lobi: Izrael, hrišćanski cionisti, američki evangelisti i britanski lordovi
Suštinski razlog bezrezervne podrške velike hrišćanske religijske grupacije u SAD Izraelu leži u njihovom doslovnom razumevanju Biblije, i to kako Starog zaveta (pre svega Knjige Postanja, Knjige proroka Jezekilja, Knjige proroka Danila itd.) tako i delova Novog zaveta (pre svega Otkrovenja Jovanovog). Prema nekim istraživanjima, oko 60% američkih evangelista veruje da mi već živimo u "poslednjim vremenima"
Opšte je poznato da su Sjedinjene Američke Države glavni zaštitnik Izraela od samog njegovog osnivanja 1948. godine, kao i da Zapad u celini (ono što u poslednje vreme nazivamo Kolektivnim zapadom) pruža gotovo bezrezervnu podršku Izraelu u svakom aspektu njegove politike. Podrška koju Izrael dobija od SAD i Zapada uopšte za pokolj koji u ovom trenutku sprovodi nad palestinskim stanovništvom u Gazi samo je kulminacija jednog odnosa koji postoji već tri četvrtine veka, a čiji koreni zadiru dublje u istoriju.
Široko je rasprostranjeno mišljenje da je razlog pokroviteljskom odnosu SAD, a zatim i čitavog Zapada, prema Izraelu snaga jevrejskog lobija: iako ne posebno brojni kao nacija i religijska grupa, Jevreji su, zahvaljujući svojoj vrednoći, organizovanosti, međusobnoj solidarnosti, religijskoj koheziji, visokom vrednovanju znanja i obrazovanja i predanom radu na vlastitom usavršavanju i, konačno, čvrstini koju su kod njih stvorili nepovoljni uslovi života u rasejanju i tragično iskustvo iz Drugog svetskog rata, izgradili tako moćnu i uticajnu zajednicu koja je u stanju da vrši bitan uticaj na politiku SAD i drugih zapadnih zemalja uopšte, a posebno na njihovu spoljnu politiku.
Navedeno mišljenje je u značajnoj meri činjenično utemeljeno i tačno. Imenom i prezimenom se mogu u dugom trajanju navoditi izuzetno moćni Jevreji sa Zapada sa ogromnim uticajem u svetu politike, ekonomije (posebno bankarstva), nauke, umetnosti, medijske sfere itd. Logično je da zajednica kojoj pripada toliki broj tako moćnih pojedinaca, iako u apsolutnim ciframa mala, može da vrši ogroman uticaj na politički establišment zemalja u kojima žive i da će znatan deo tog uticaja biti upotrebljen u korist novouspostavljene matične države vlastite nacije. Posebno kada se ima u vidu solidarnost i unutrašnja kohezija koja vlada u toj zajednici.
Međutim, da li je samo to u pitanju?
Na sumnju da možda postoji još nešto moglo je da nas navede upadljivo i iznenađujuće unošenje, od strane Donalda Trampa i njegovih saradnika, nekoliko odredbi u prilog Izraela u Vašingtonski sporazum iz 2020. godine, dokument koji je trebalo da doprinese normalizaciji odnosa Beograda i Prištine (što samo po sebi nema nikakve veze sa Izraelom): otvaranje ekonomskih predstavništava u Jerusalimu, a kasnije i preseljenje ambasade Srbije u Jerusalim i otvaranje ambasade tzv. Kosova u tom gradu (uz prethodno uzajamno priznanje tzv. Kosova i Izraela), kao i proglašenje Hezbolaha (verovatno najopasnijeg izraelskog protivnika u njegovom bliskoistočnom susedstvu) za terorističku organizaciju. Radi se, dakle, o odredbama koje nemaju nikakve veze sa svrhom sporazuma u koji su unete.
Dodajmo ovde i to da je Tramp 2017. godine, dakle kratko vremena po dolasku na vlast, suprotno rezolucijama UN, priznao Jerusalim za glavni grad Izraela. To što je Trampov zet i savetnik Džared Kašner Jevrejin i što mu je i ćerka Ivanka prilikom udaje prihvatila judaizam može da bude samo delimično objašnjenje, svakako nedovoljno.
Očekivanje, neposredno pred predsedničke izbore u SAD, da bi navedeni potez mogao da privuče glasove Jevreja iz SAD takođe teško da je moglo da bude dovoljan razlog – malo je verovatno da bi izlaženje u susret interesima Izraela bilo dovoljan razlog da bi američki Jevreji (koji inače čine oko 2,4% ukupnog stanovništva SAD), u značajnoj meri nastanjeni u velikim gradovima i, kao većina stanovnika tih gradova, tradicionalno naklonjeniji Demokratskoj nego Republikanskoj stranci, u nekom bitnijem broju promenili svoje opredeljenje (mi se veoma dobro sećamo ogromne koncentracije Jevreja u Klintonovoj demokratskoj administraciji iz devedesetih godina prošlog veka: Madlen Olbrajt, Vilijem Koen, Sendi Berger, Ričard Holbruk, Džejms Rubin, Vesli Klark itd.).
Suština podrške u razumevanju Biblije
Ipak, tražiti objašnjenje za naizgled neobjašnjiv Trampov postupak u nastupajućim predsedničkim izborima (u odnosu na trenutak zaključenja Vašingtonskog sporazuma) zapravo i te kako ima smisla. Samo, ne zbog privlačenja jevrejskih glasova, već glasova jedne mnogo šire grupacije birača, koji su u velikom procentu tradicionalno republikanski glasači i koje je prosto trebalo motivisati da glasaju za Trampa.
Reč je o evangelističkim protestantskim hrišćanima (i to onim belim, budući da crnci i iz tih krugova po pravilu glasaju za demokrate), pripadnicima religijske zajednice koja okuplja veći broj protestanstskih denominacija (baptiste, menonite, metodiste, pentakostalce, reformiste, kvekere itd.), koji čine gotovo jednu četvrtinu ukupnog odraslog stanovništva SAD (po nekim proračunima i mnogo više) i ponaosob posmatrano, najbrojniju religijsku grupaciju u toj zemlji.
Suštinski razlog bezrezervne podrške ove velike religijske grupacije u SAD Izraelu leži u njihovom doslovnom razumevanju Biblije, i to kako Starog zaveta (pre svega Knjige Postanja, Knjige proroka Jezekilja, Knjige proroka Danila itd.) tako i delova Novog zaveta (pre svega Otkrovenja Jovanovog, ali i nekih segmenata Jevanđelja).
Prema njihovom verskom učenju, Sveta zemlja, koja po njihovom viđenju obuhvata znatno širi prostor od onoga dodeljenog državi Izrael prilikom njenog formiranja 1948. godine, pa čak i onog prostora koji je Izrael okupirao 1967. godine, životni je prostor koji je Bog obećao i dodelio Jevrejima, te oni, kao izabrani narod, imaju pravo na njega. Tu se učenje ovih hrišćana poklapa sa jevrejskim cionističkim pogledima i ciljevima.
Štaviše, pogledi i stavovi značajnog broja ovih hrišćanskih cionosta radikalniji su od stavova dela Jevreja koji su se zalagali za povratak u Svetu zemlju ali i za suživot sa Palestincima na tom prostoru, i poklapaju se sa stavovima onih radikalnih Jevreja koji smatraju da na navedenom prostoru nema mesta i za Palestince, a pogotovo ne za palestinsku državu.
Povratak Jevreja u Svetu zemlju i stvaranje izraelske države preduslov je za ostvarenje proročanstva koje čini sastavni deo eshatoloških shvatanja ovog kruga hrišćana, a prema kome je povratak Jevreja u Svetu zemlju preduslov, odnosno događaj koji prethodi drugom Hristovom dolasku na zemlju i obračunu sa Antihristom u Armagedonskom ratu i konačnoj pobedi dobra nad zlom.
U ambicioznijoj verziji ovog shvatanja po povratku Jevreja u Svetu zemlju sledi i izgradnja Trećeg hrama (na mestu Solomonovog hrama koga su srušili Nabukodonosorovi Vavilonci u VI veku pre nove ere i tzv. Drugog hrama koga su srušili Rimljani prilikom opsade Jerusalima 70. godine nove ere), koja bi podrazumevala rušenje velikih islamskih svetilišta koja se sada nalaze na Hramovnoj gori: džamije Al-Aksa, trećeg po značaju islamskog svetilišta, i Omarove džamije, poznatije kao Kupola na steni, a što bi sasvim sigurno značilo opšti rat sa celokupnim islamskim svetom.
Sa idejom o Hristovom drugom dolasku nakon povratka Jevreja u Svetu zemlju se negde i okončava idilični odnos hrišćanskih cionista sa Jevrejima i jevrejskim cionistima, budući da bi po shvatanju hrišćanskih cionista u tom konačnom sukobu judaisti prestali da postoje, tako što bi deo njih prešao u hrišćanstvo, dok bi oni koji to ne bi učinili bili ubijeni.
Zanimljivo je primetiti da prema nekim istraživanjima javnog mnjenja oko 60% američkih evangelista veruje da mi već živimo u tim "poslednjim vremenima".
Dakle, gotovo bezrezervna podrška koju SAD pružaju Izraelu od samog nastanka te države nije samo skopčana sa uticajem moćnog jevrejskog lobija u SAD i geopolitičkim nastojanjima SAD da preko Izraela kao države-eksponenta budu prisutne na prostoru Levanta i širem, i geostrateški i po prirodnim bogatstvima izuzetno značajnom bliskoistočnom području. Verovatno je od mnogo većeg uticaja na postojanje, snagu i istrajnost te podrške težnja američkih, pre svega konzervativnih političkih krugova, da pridobiju glasove tako brojne grupacije glasača čija su čvrsta verska uverenja karta na koju se sa velikom sigurnošću može računati i igrati.
Jer, kako konstatuje "Njujork tajms" 15. oktobra ove godine, "konzervativni evangelisti odavno čine kičmu podrške Republikanske stranke Izraelu", a podrška te partije Izraelu je ključ podrške koju joj na izborima pružaju evangelistički vernici. Smatra se da je podrška evangelista (kojima je jedan od bitnih motiva bila očekivana podrška Izraelu) bila od ključnog značaja za pobedu na izborima i dolazak na vlast nekih američkih predsednika, poput Ronalda Regana i Donalda Trampa.
Ali nije samo politička kalkulacija i težnja za privlačenjem glasova motivisala ponašanje američkih političara, već su neki od njih, možda čak i većina, u svom postupanju zaista rukovođeni iskrenim i dubokim verskim ubeđenjima, poput recimo duboko ukorenjenog evangeliste (inače konvertita iz katoličanstva), Trampovog potpredsednika Majka Pensa, koji je o uticaju religije na njegovu političku aktivnost pisao u pre nekoliko godina objavljenoj knjizi "Tako mi Bog pomogao" (u duboko religiozne evangeliste spada i i Džimi Karter, inače demokrata, ali njegova religioznost je uticala na njegov mek pristup i sklonost ka traženju kompromisnih rešenja, što je rezultiralo njegovom ulogom u zaključenju Sporazuma iz Kemp Dejvida 1978. godine između Egipta i Izraela).
Konačno, kako je poznata uloga Velike Britanije u stvaranju modernog Izraela, postavlja se pitanje da li je i u kojoj meri je i u toj dominantno protestantskoj državi prisutan hrišćanski cionizam, koji je u današnje vreme mnogo ukorenjeniji u SAD nego u Evropi. Odgovor na to pitanje je ne samo da je prisutan, već da je kod Engleza i nastao, ali ne samo hrišćanski cionizam, već i cionizam uopšte, te da su na rađanje jevrejskog cionizma presudan uticaj imala cionistička shvatanja kod engleskih protestanata.
"Dogodine u Jerusalimu"
Jevreji su, naime, živeći u skoro dvomilenijumskom rasejanju, negovali ideju o povratku u Izrael, ali su taj povratak vezivali za dolazak Mesije i nisu aktivno radili na njemu. Ideja o preduzimanju mera radi povratka Jevreja u Obećanu zemlju rodila se kod britanskih protestanata, među kojima posebno mesto zauzimaju škotski protestantski sveštenik Aleksander Kit (kome se pripisuje rečenica: "Zemlja bez naroda, za narod bez zemlje.") i, posebno, grof od Šeftsberija Entoni Ešli Kuper. Kod obojice se navedena ideja posebno učvrstila nakon posete Palestini.
Lord Šeftsberi je bio posebno dobro pozicioniran kao zet lorda Palmerstona, premijera Ujedinjenog kraljevstva. On je preduzeo niz mera u prilog jevrejskog povratka u Palestinu i to pre svega obrativši se sa predlogom u tom pravcu, s jedne strane, široj javnosti, oglasom koji je 1840. dao u "Tajmsu", a sa druge strane, protestantskim monarsima Evrope, putem jednog memoranduma koji im je uputio, zatim postaravši se da se jedan protestantski sveštenik postavi za britanskog konzula u Jerusalimu i učestvujući u osnivanju Fonda za istraživanje Palestine sa glavnim ciljem da se dođe do arheoloških potvrda o istinitosti biblijskih priča.
Britanski evangelistički protestanti, sa već usađenim cionističkim idejama, uticali su i na rađanje jevrejskog cionizma. Na tom planu se posebno značajnim smatra anglikanski sveštenik Vilijam Henri Hehler koji je izvršio uticaj i pridobio za do tada gotovo isključivo protestantsku ideju o povratku Jevreja u Palestinu začetnike cionizma kod Jevreja, lekara iz Odese Leona Pinskera i novinara iz Mađarske Teodora Hercla (iz porodice zemunskih Jevreja, po kome je jedna ulica u Zemunu nedavno dobila ime), koji će biti i inicijator održavanja i predsedavajući Prvog cionističkog kongresa održanog u Bazelu od 29. do 31. avgusta 1897. godine.
Paralelno sa uspostavljanjem i razvojem cionizma kod samih Jevreja, cionističke ideje britanskih evangelista našle su svoje mesto i u britanskim političkim krugovima, kod većeg broja istaknutih političara, inače protestantskih vernika, poput Artura Balfura, premijera između 1902. i 1905. godine, i Dejvida Lojd Džordža, premijera između 1916. i 1922. godine, za vreme čijeg premijerskog mandata će biti doneta tzv. Balfurova deklaracija, sadržana u pismu koje je Artur Balfur, tada ministar spoljnih poslova, u ime Kraljevskog Veličanstva uputio, 2. novembra 1917. godine, lordu Rotšildu, čelniku britanske jevrejske zajednice i, preko njega, Cionističkoj federaciji. Ta deklaracija, odnosno izjava podrške cionističkim aspiracijama, koja se smatra jednim od kamena temeljaca buduće jevrejske države na prostoru Palestine, glasi:
"Vlada Njegovog veličanstva gleda sa blagonaklonošću na stvaranje nacionalnog ognjišta u Palestini za jevrejski narod i uložiće najveće napore kako bi olakšala postizanje tog cilja, pri čemu treba jasno razumeti da neće biti učinjeno ništa što bi moglo kršiti građanska i verska prava postojećih nejevrejskih zajednica u Palestini, ili prava i politički položaj koji Jevreji uživaju u ma kojoj drugoj zemlji."
Treba na kraju dodati i to da mnogi Jevreji sa podozrenjem gledaju na hrišćanski cionizam, svesni da im eshatologija na kojoj je zasnovan predviđa nestanak, bilo kroz prelazak u hrišćanstvo bilo kroz fizičko uništenje, ali racionalno prihvataju podršku hrišćanskih cionista u meri u kojoj ona koristi ostvarenju njihovih nacionalnih i religijskih ciljeva i interesa.
