Velike i regionalne sile, imperije, kolonijalni osvajači, civilizacije, vojni i ekonomsko-politički savezi imaju neodoljiv poriv za ekspanzijom. I nikada im nije dosta. Tako dokazuju svoju moć i kredibilitet, nastojeći da obeshrabre protivnike i obesmisle svaki otpor.
Sve nova i nova širenja potrebna su im iz različitih razloga – zbog veće strategijske dubine i smanjenja ranjivosti pred potencijalnim napadačem, rezerve prostora za populacionu ekspanziju, istorijskih ili kvaziistorijskih razloga, megalomanije vladara, prehrambene bezbednosti, neophodnih prirodnih resursa i strateških sirovina, uvećanja tržišta, poboljšanja geografskog položaja, izlaska na more i kontrole pomorskih puteva...
Nekada osvajaju nove teritorije preventivno – zato da ne bi pripale suparniku i tako ga učinile snažnim i konkurentnim. Kao kada Real kupi igrača koji mu nije baš neophodan, ali da ga ne bi kupila Barselona.
Transliranje frontijera Zapada prema istoku
U razdobljima uspona velike sile ekspanzija se najčešće odvija fazno, zauzimanjem jedne ili više zemalja u relativno kratkom vremenu. Potom obično sledi kraći ili duži zastanak radi međunarodno-političke verifikacije postignutog, prikupljanja snage i čekanja povoljnih geopolitičkih okolnosti, i onda produžavanje osvajačkog pohoda. I tako se nastavlja dalje, transliranjem ekspanzionog frontijera.
Frontijer ima ofanzivni smisao i funkciju. Geomorfografski predstavlja nepravilan, izdužen pojas, neku vrstu zonalne, pomične granice. Traje i pomera se napred dok osvajač raspolaže dovoljnom motivacijom, unutrašnjom političkom kohezijom i vojno-ekonomskom snagom, te dok ne naiđe na nesavladiv otpor.
Ništa se kroz geopolitičku istoriju nije suštinski promenilo od davnih do novijih vremena. Tako, na primer, najpre su se krajem Drugog svetskog rata sukcesivno širile dve sile-pobednice – SAD i SSSR. Frontijer prve bio je od Atlantika do centralne Evrope sa ulogom transokeanskog makro-mostobrana, a druge od zapadnog oboda Velike istočnoevropske ravnice do centralne i jugoistočne Evrope.
Širenje su ostvarile na račun poraženog – tzv. Međuevrope, čiji su se zonalni oblik i tamponska uloga preobrazili (projektovali) u crtu "Gvozdene zavese" između dva geopolitička i geostrategijska kolosa. U suštini, gubitnik nije bila samo Nemačka sa satelitima kako je na prvi pogled izgledalo, već u pravom smislu gotovo čitava Evropa.
Posle rušenja Berlinskog zida, implozije Istočnog bloka i sloma SSSR-a krenulo je sukcesivno širenje hladnoratovskog pobednika u vidu američkih instrumenata – NATO i EU. Uprkos ruskom samozavaravanju da se "neće širiti na istok ni za inč", od istočnonemačkog zametka novog frontijera prvi ciklus njihovog napredovanja obuhvatio je Austriju, Švedsku i Finsku (u EU 1995) i Poljsku, Češku i Mađarsku (u NATO 1999).
Veliko transliranje frontijera usledilo je "eksplozijom proširenja" 2004: u obe "organizacije Zapadne civilizacije" (Hantington) inkorporirani su Slovenija, Slovačka i tri pribaltičke postsovjetske republike. Geopolitički je važna činjenica da su tako NATO i EU izbili na rusku granicu. Tada su samo u NATO ušle još Bugarska i Rumunija, a samo u EU još Kipar, Malta, Mađarska, Češka i Poljska.
Umesto nekadašnje linijske "Gvozdene zavese" od Baltičkog do Sredozemnog mora spustio se širok pojas "Frontijerske zavese".
Glavni "geopolitički posao" Zapada pod američkim vođstvom mogao se smatrati završenim – do daljnjeg. Usledila je konsolidacija i samo kozmetičko popunjavanje frontijerskih "rupa" na Balkanu priključenjem EU Bugarske i Rumunije 2007. i Hrvatske 2013, odnosno NATO-u Albanije i Hrvatske 2009, te Crne Gore 2017. i Severne Makedonije 2020. Uporedo, pripremala se sledeća faza transliranja frontijera prema Rusiji.
"Dođe vreme, sve se preokrene"
Suprotno frontijeru, krajina je po definiciji defanzivna tvorevina. Rusija, amortizujući raniju pretnju stiska "anakonde" iz kavkaskog i baltičkog smera, nastojala je da parira na glavnom vektoru formiranjem krajine od Ukrajine(!) i Belorusije. Uprkos pokušajima Zapada, uspela je sa relativno malo napora da se odupre na "Lukašenkovom bedemu". U Ukrajini – tom "predvorju Kremlja" – ipak je morala da ratom brani ključni sektor svoje krajine kako je Zapad ne bi preoteo i uključio u svoj frontijer.
Ukrajinska arena, tok sukoba, njegov epilog i posledice su tačka globalnog istorijskog i geopolitičkog preloma. SAD su iskoristile povoljan trenutak da na krajnjem severu upotpune frontijer uključivanjem u NATO dve tobože neutralne zemlje – u stvari, tradicionalno antirusku Finsku 2023. i samo za nijansu manje antirusku Švedsku 2024. Time su nakratko "jednim udarcem ubile dve muve" – i u toj oblasti je dosegnuta ruska granica, a i ostvareno je primicanje Arktiku.
U pitanju je, međutim nešto mnogo važnije, sudbonosnije. Da li se sa Ukrajinom uništava krajina Rusije i dovršava frontijer Zapada pred konačni obračun arhisuparnika – otelotvorenja dve civilizacije, sistema vrednosti, višedimenzionalne "drugosti", talasokratije i telurokratije, Levijatana i Behemota…?
Ili će Rusija Ukrajinu od krajine pretvoriti u zametak svog frontijera i plac-darm za rekonkistu prema Centralnoj Evropi i Balkanu? Da li na zapad do linije svojih interesa duž "Strateškog istočnoevropskog kontinentalnog suženja" Odesa na Crnom moru – Narva u Finskom zalivu? A možda i dalje, do linije "Strateškog centralnoevropskog kontinentalnog suženja" Trst na Jadranskom – Gdanjsk na Baltičkom moru?
Neće li se pojas zapadno od te "zone dileme", kako su je u kontekstu vizije Rusije-Evroazije videli Savicki i klasični evroazijci, ili još pre od aproksimativne granice Pan-evroazijske zone, odnosno Rusko-evroazijskog "velikog prostora" u njenom sastavu, a shodno projekciji Dugina i neoevroazijaca, u tom slučaju od nekadašnjeg frontijera pretvoriti u krajinu čitavog "Kolektivnog zapada"? Ili, s obzirom na aktuelno pasivizovanje SAD, samo "evropskog Zapada"?
Od toga može zavisiti i budućnost Balkana, srpskog naroda i države. A možda se sve zaustavi na polovičnom (pseudo)rešenju Trampa i Putina? Faktički primirjem. Sa ili još verovatnije bez EU. I onda – "doviđenja u sledećem ratu", kao što je naslov filma Živojina Pavlovića iz 1980.