Rusko probijanje obruča

Sadržina predavanja koje je u Kraljevskom geografskom društvu u Londonu 25. januara 1904. održao "otac geopolitičke nauke" H. Mekinder smatra se "najsmelijom i najrevolucionarnijom šemom tumačenja političke istorije sveta", a članak "Geografski stožer istorije" koji je iz tog predavanja proistekao "glavnim geopolitičkim tekstom u istoriji te discipline" (A. Dugin). Međutim, čak i istinski znalci geopolitike po pravilu zanemaruju istorijsko-geostrategijski kontekst, tj. ne ulaze u razloge nastanka takve koncepcije.

Mekinderov pristup bio je prouzrokovan činjenicom da se krajem 19. i početkom 20. veka "Imperija gde Sunce nikada ne zalazi" suočavala sa sve većim izazovima. Posebno je upitan postajao pomorski "Veliki imperijalni put" prema "najsjajnijem dijamantu u britanskoj kruni" – Indiji. Direktno ga je ugrožavalo nemačko pragmatično preorijentisanje sa jednog na drugi ekspanzionistički vektor: sa pomorske "Ideje Hamburga" na kontinentalističku "Ideju Bagdada" ("Ideju dijagonale"). Njeno otelotvorenje trebalo je da bude železnica od Berlina preko Carigrada do Persijskog zaliva.

Analognu pretnju predstavljale su ruske ambicije da se pozitivnim rezultatom u centralnoazijskoj "Velikoj igri" ostvari prodor na jug, do Indijskog okeana. Još veći strah u Londonu izazivalo je približavanje kraju izgradnje Transsibirske pruge, započete 1891, a završene 1916. godine. Ona je Rusiji pružala priliku ne samo za privredno aktiviranje prebogatih sibirskih prostranstava, već za transevroazijsko geopolitičko širenje, kao i brži transport vojnih efektiva do Dalekog Istoka nego što bi to Britanci mogli brodovima.

Sve ovo upućivalo je na moguću promenu tadašnjih globalnih geopolitičkih odnosa, kraj Pax Britanica i čak onemogućavanje da na scenu stupi Pax Americana. Talasokratski svet to sebi nikako nije smeo da dozvoli i delovao je preventivno, naročito zato što je Burski rat 1899-1902. pokazao mnoge britanske slabosti protiv slabog protivnika, uprkos pobedi.

"Znakovi pored puta"

Čemu ova, naoko preopširna prolegomena, kada su Nemcima geopolitički planovi porazom u Prvom svetkom ratu osujećeni, a Rusima 1917. potureno da se u narednim decenijama bave sami sobom. Ni posle Drugog svetskog rata nije bilo suštinski drugačije – Zapad je većinu Nemaca okupirao i prisilno uvukao u svoj atlantistički tabor, a Ruse opkolio duž evroazijskog oboda, "Strategijom anakonde" snažno stiskao i kenanistički "obuzdavao". Iako su pokušavali – najočiglednije u "grobnici imperija" Avganistanu – taj obruč nikako nisu uspevali da probiju ni tokom bipolarnog, a još manje tokom unipolarnog razdoblja. Da jesu, ne bi bili u strateški podređenom položaju, a čitav svetski Heartland-Rimland geopolitički sistem srušio bi se kao kula od karata.

Nesumnjiv pokazatelj da se to konačno menja dogodio se poslednjeg avgustovskog vikenda ove godine. Agencije su prenele vest koja u Srbiji, (i dalje) "na evropskom putu", nije izazvala posebnu pažnju, a ima prvorazredan, dalekosežan značaj. Naime, pušten je u promet transportni pravac multimodalnih svojstava (objedinjuje drumsko-železničko-brodske trase), koji povezuje evropski deo Rusije i jug Irana. Trasiran je od Moskve preko Astrahana u delti Volge u Kaspijsko jezero, potom njegovom zapadnom obalom do Bakua u Azerbejdžanu i Bandar Anzalija na iranskoj obali jezera, te dalje kroz čitav Iran do Bandar Abasa u strateški nemerljivo važnom Ormuskom moreuzu između Persijskog zaliva i Arabijskog mora, odnosno, Indijskog okeana.

Odatle će se pomorski dalje granati na razne strane, prvenstveno ka zapadnoj obali Indije i luci Mumbaj (do 1995. Bombaj), urbanom divu sa više od 20 miliona stanovnika. A prvi tovar prispeo u Bandar Abas već je prosleđen u Džedu na saudijskoj obali Crvenog mora. Podsećanja radi, Indija je jedan od utemeljivača BRIKS-a, dok su i Iran i Saudijska Arabija na nedavnom samitu u Južnoj Africi pozvane da se priključe!

Još dve zemlje kojima je u Johanesburgu upućen poziv – Ujedinjeni Arapski Emirati i Etiopija – takođe neposredno gravitiraju toj saobraćajnoj i očigledno integracionoj osovini. Štaviše, koridor je komplementaran i sa kineskom inicijativom "Jedan pojas – jedan put", i to sa oba njena "snopa" – kopnenim ("Ekonomski pojas Puta svile") i morskim ("Pomorski Put svile"). Pri tome, ta ruta biće kopnena, osetno vremenski i daljinski kraća, te znatno jeftinija alternativa sve zagušenijem i bezbednosno delikatnijem pomorskom putu kroz Bosfor, Suecki kanal i Bab-el-Mandeb.

Prodor "po meridijanu"

Mnogo toga se u geopolitici promenilo i menja se, ali neki ključni klasični postulati o(p)staju. Budući da okeani i mora obavijaju čitavu Zemlju, talasokratske sile ih koriste kao medijume za pristup priobaljima radi prodora u dubinu kontinenata, te stoga globalnu moć zasnivaju na ekspanziji "po paraleli", tj. duž tzv. horizontale. S druge strane, velike sile telurokratskog geopolitičkog identiteta prodiru kopneno, od unutrašnjosti ka obodima kontinenta koji se mahom prostiru "po meridijanu", te je njihova ekspanzija duž tzv. vertikale.

Upravo takav smer – sever-jug, kopnom, "po meridijanu" – ima transportni koridor od Moskve do Bandar Abasa. On se proteže od glavnog grada Rusije kao simbola "Stožerne oblasti", odnosno Heartland-a, do jedne od ključnih tačaka na južnom evroazijskom obodu kao "Unutrašnjeg ili Ivičnog polumeseca", odnosno Rimland-a. Trasiran je kroz ključni deo Centralne Azije, tj. Srednjeg istoka, koji je zbog geopolitičkog značaja proisteklog iz teritorijalne fragmentiranosti, etničke heterogenosti, nekonsekventnih granica, konfliktnog potencijala i nadmetanja velikih sila Z. Bžežinski u Velikoj šahovskoj tabli nazvao "Evroazijski Balkan".   

Novi transportni pravac je istovremeno i geopolitički vektor koji ukazuje da se od strane Zapada odavno blokirana, a odskora i sankcionisana Rusija probija iz okruženja. Ona to čini posredstvom takođe blokiranog i sankcionisanog Irana. Štaviše, usled zapanjujućeg obrta i otopljavanja u iransko-saudijskim odnosima, američki obruč duž evroazijskog oboda puca po šavovima i počinje da se raspada.

Rusi su toj meridijanskoj osovini – nazovimo je "BRIKS-vertikala" – dali početni impuls i, eto, ponovo pokazali da "sporo sedlaju, ali brzo jašu". Mada, ni njihovi transatlantski suparnici sigurno neće sedeti skrštenih ruku i dozvoliti da ona nesmetano funkcioniše. Toliko je u tom regionu "fitilja" koje je lako potpaliti da oni tome sigurno neće odoleti. "Velikoj igri" nema kraja.