Šta je uništeno u Ukrajini - "patriot", ili IRIS-T?

U početku su se pojavile tvrdnje da je pogođen sistem PVO američke proizvodnje "patriot", međutim kasnijom analizom foto i video materijala utvrđeno je ipak reč o nemačkom sistemu srednjeg dometa IRIS-T SLM i da su pogođeni lanser kao i višenamenski radar. Glavni razlog nesigurnosti o kom se tačno sistemu radi, bila je sličnost njihovih moblinih lansera, pogotovo kada se posmatraju iz ptičije perspektive.

Datum i mesto opisanog napada trenutno nisu poznati javnosti, kao ni da li je radar u potpunosti uništen (poput lansera) ili samo oštećen. Na osnovu snimka se može zaključiti da je nakon dejstva "lanseta" vozilo, na čijoj šasiji je montiran višenamenski radar, ostalo nepomično, dok je posada uspela da ga napusti i evakuiše se. Imajući u vidu osetljivost radarskih komponenti i delova, čak i ako nije uništen ovaj podsistem će ostati onesposobljen i neupotrebljiv sve dok se ne izvrši kompletna popravka.

IRIS-T SLM je najnovija verzija sistema protivvazduhoplovne odbrane IRIS-T SL srednjeg dometa, dizajniran i proizveden u nemačkoj kompaniji "Dil difens" (Diehl Defense), a njegov jedini sadašnji korisnik je Ukrajina.

Prema deklaraciji proizvođača, IRIS pruža sveobuhvatnu zaštitu od 360 stepeni i predviđen je za dejstva na veoma kratkom i srednjem dometu protiv aviona, helikoptera, krstarećih raketa i drugih pretnji iz vazduha.

Probno lansiranje izvršeno je 2014, a proizvodnja je pokrenuta nakon ispunjavanja tehničko-taktičkih zahteva u januaru 2015. godine. Sistem čine četiri komponente: rakete vrste zemlja-vazduh, kutijasti vertikalni lanser, višenamenski radar i komandni centar; montirani na šasije kamiona MAN SH44 6h6, odnosno MAN SH45 8h8.

Raketa zemlja-vazduh kojom se dejstvuje iz sistema IRIS-T SLM, razvijena je na osnovu prvobitne rakete vazduh-vazduh IRIS-T. Raketa nosi visoko-eskplozivno fragmentirajuću bojevu glavu, može ostvariti brzinu od oko tri maha i navodi se uz pomoć infracrvenog zračenja. Maksimalni domet ovog projektila po daljini iznosi 40 km, po visini 20 km, a na jednom lanseru može biti smešteno ukupno osam raketa.

Navođenje na ciljeve vrši se višenamenskim radarom koji poseduje mogućnost praćenja više ciljeva istovremeno, na veoma kratkim i srednjim razdaljinama. U slučaju sistema isporučenih Ukrajini radi se o radaru HENSOLDT TRML-4D instrumentalnog dometa 250 km, sa ugrađenom AESA (Active electronically scanned array, AESA) tehnologijom i sredstvima za elektronske protiv-mere. Sve navedene komponente integrisane su sa komandnim centrom koji vrši nadzor vazdušnog prostora, procenjuje odnosno dodeljuje mete i vrši kontrolu i upravljanje vatrom.

Kao što se može zaključiti iz tehničko-taktičkih karakteristika radi se o najsavremenijem sistemu PVO srednjeg dometa, a procenjuje se da jedna baterija košta između 140 i 150 miliona dolara. Ovaj podatak zapravo ukazuje da pomenuti gubitak predstavlja neprocenjivu štetu za ukrajinske snage, budući da su Ukrajini do sada isporučene svega dve baterije, dok je upitno da li će preostale dve stići do kraja godine.

Pored navedenog, ako se ispostavi tačnom informacija da je ovo i jedini radar za sisteme IRIS koji je do sada isporučen Ukrajini, to će automatski značiti da je i druga baterija totalno neupotrebljiva. Međutim, činjenica da su pripadnici ruske vojske uspeli da onesposobe ovako napredan i skupocen sistem sa dva "lanseta", čija se vrednost procenjuje na između 20 i 40 hiljada dolara, ukazuje na još nekoliko propusta ukrajinske strane.

Pre svega treba imati u vidu da je domet bespilotnih letelica "lanset" oko 40 km, iz čega bi se moglo zaključiti da je IRIS bio stacioniran i pogođen nedaleko od linije fronta. Ovakvo pozicioniranje sistema PVO srednjeg dometa nam govori da je ukrajinska strana ili precenila njegove sposobnosti u domenu uočavanja i presretanja ciljeva na kratkim daljinama ili spremala položaje za vazdušnu zasedu, namenjenu ruskim helikopterima i frontovskim bombarderima.

Ne treba isključiti ni pretpostavku da posada ukrajinske vojske nije prošla adekvatnu obuku za upotrebu ovog sistema, uzevši u obzir činjenicu da se radi o ubrzanim kursevima koje drže instruktori iz zapadnih zemalja.

Sa druge strane, neophodno je odati priznanje pripadnicima Oružanih snaga Ruske Federacije, koji su nebrojeno puta dokazali da se uz pomoć jednostavnog oružja i sadejstva između različitih vidova i rodova mogu naneti višestruki gubici protivničkoj strani i ostvariti odlični rezultati na bojištu. Ovakvom razvoju događaja znatno je doprinela integracija izviđačkih i borbenih bespilotnih letelica, odnosno dronova u doktrinu ruske vojske.

Zbog toga deluje da usled velikih gubitaka u domenu protivvazduhoplovne odbrane Ukrajina više nema dovoljan broj ovih sistema kratkog dometa, kako bi osigurala vazdušni prostor iznad lokacija na kojima su raspoređena ključna sredstva ratne tehnike i objekti od velikog značaja.

Negativni uticaj svega navedenog već se odražava na ukrajinsku stranu, što se može zaključiti iz ogromnih gubitaka koje su pretrpele njene snage u početnim danima dugo najavljivane kontraofanzive.