Srbija i Balkan
Praznik Jasenovačkih mučenika: Genocid nad Srbima kao univerzalna tema
Zajedno s ovim mučenicima Srpska pravoslavna crkva proslavlja i mnoge druge mučenike postradale u jamama u Prebilovcima, Jadovnu, Ržanima i drugim mestima samo Bogu poznatim
Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici obeležavaju danas praznik Svetih srpskih novomučenika jasenovačkih.
Sveti srpski novomučenici jasenovački žrtve su ustaškog genocida nad Srbima tokom Drugog svetskog rata, kada je za vreme postojanja Nezavisne Države Hrvatske u logorima u Jasenovcu, Donjoj Gradini i Glini od ustaške ruke stradalog više od sedamsto hiljada ljudi.
Zajedno s ovim mučenicima Srpska pravoslavna crkva proslavlja i mnoge druge mučenike postradale u jamama u Prebilovcima, Jadovnu, Ržanima i drugim mestima samo Bogu poznatim.
U knjizi "Sveti srpski novomučenici jasenovački" Arhimandrit Jovan Radosavljević navodi da su neki od ustaških koljača nažalost bili fratri. Jedan od njih zvao se fratar Miroslav Filipović Majstorović zvani "Fra Sotona" koji se, piše Arhimandrit Jovan, jednom prilikom 1941/42, godine, pred masom sabranog rimokatoličkog, hrvatskog naroda obratio besedom u kojoj je rekao sledeće:
"Do sada smo vam propovedali teoretski kako da živite, a da se ponašate u ljubavi Gospodina Krista, a sad vam propovedamo tu nauku, evo, ovako - zatim je uzeo jedno malo srpsko dete od majke iz kolevke, i kao loptu bacio ga u vis levom rukom, a desnom ga sa nožem u ruci dočekao, probo i preklao - evo, ovo vam je danas moja beseda i moj amanet; ovako od sada svi da činite, da ni jedno srpsko uvo ne ostane više u životu u našoj lijepoj, novoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj", dovršio je svoj govor Filipović "Fra Sotona", navodi u knjizi Arhimandrit Jovan.
Sveti arhijerejski sabor SPC je 16. aprila 2010. godine doneo odluku da se spomen Svetih novomučenika jasenovačkih proslavlja 31. avgusta po julijanskom, odnosno 13. septembra po gregorijanskom kalendaru.
Glavna proslava Svetih srpskih novomučenika jasenovačkih se liturgijski obeležava u manastiru Jasenovac, a od 2010. godine je ovaj praznik obavezujući za čitavu Srpsku pravoslavnu crkvu.
Kako je sve počelo
Spomen Jasenovačkih Novomučenika se u kalendarima pojavio osamdesetih godina 20. veka, i to za vreme trajanja crkvenog raskola u SPC u SAD i Kanadi. U kalendarima koje je štampala tadašnja Slobodna Mitropolija iz Nove Gračanice kod Čikaga objavljivan je i praznik Jasenovačkih Mučenika.
Kasnije, nakon zaceljenja te velike crkvene rane, zaslugom patrijarha Pavla, mitropolita Irineja i drugih arhijereja, Sveti Arhijerejski Sabor SPC donosi odluku da se u kalendarima koje štampaju srpska vladičanstva u inostranstvu može uneti i praznovati i njihov spomen.
Ruska i grčka crkva uvrstila srpske mučenike u kalendar
Prema odluci Svetog Sinoda od 24. avgusta 2023. godine Ruska pravoslavna crkva će stradale Srbe u NDH uvrstiti kao svetitelje i oni će imati svoje spomen dane koji će se poklapati njihovim spomen danima u SPC.
Među proslavljenima našla su se i sveta deca koja su stradala u dečijim logorima u ustaškoj NDH, koja su stradala u specijalnim dečijim koncentracionim logorima u hrvatskim gradovima Jastrebarskom i Sisku, osnovanih 1942. godine.
Kroz logor Jastrebarsko prošlo je više od 3.000 dece, a kroz slični logor Sisak više od 7.000. Pogrebni dokumenti svedoče o masovnoj smrti dece zarobljenika. Za samo jedan dan, 22. jula 1942. godine, u Jastrebarskom je sahranjeno 107 dece, a od 11. jula do 26. avgusta 1942. godine 768 dece uzrasta od nekoliko meseci do 14 godina.
Grčka Pravoslavna Crkva takođe je prihvatila kanonizaciju 700. 000 novomučenika jasenovačkih.
Graditi svest o temi genocida nad Srbima u NDH-a
Prema rečima istoričara Dragoslava Ilića, graditi svest o temi genocida nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i Jasenovca kao sastavnog dela te teme, je način da stignemo do kulturalnog pamćenja koje treba da postane deo kulturnog obrazca Srpskog naroda u 21. veku.
Kako ističe, u Jasenovac i Donju Gradinu treba odlaziti, sa svešću da je genocid nad Srbima univerzalna tema.
"U Jasenovac i Donju Gradinu treba odlaziti sa svešću da su tamo naši preci, da sve ono što se tamo desilo nije samo važno za zajednicu, narod, već da je genocid nad Srbima univerzalna tema globalne važnosti. Ako je mi tako posmatramo, tako će je videti i drugi", navodi Ilić i ističe da genocid nad Srbima u drugom svetskom ratu, kada uđe u kolektivno ili kulturalno pamćenje pomaže da se kao takav definiše.
Kaže, najbolji primer kako jedan događaj postaje sastavni dio kulturnog koda našeg naroda, je kosovsko predanje.
"Gradilo se kroz crkveno-narodno sjećanje, ali i kroz stvaralački pristup i nema velikog srpskog pesnika ili slikara koji nije stvarao na temu kosovskog predanja", istakao je Ilić u razgovoru za Radio Republike Srpske.
U crkveno-narodnom sećanju kod Srba kosovska tragedija doživljena je kao potvrda svetosavskog morala, a Jasenovac kao potvrda kosovskog predanja.
