Kuda s Titom i šta sa Dražom: Kako do nacionalnog pomirenja u Srbiji?

Poslednji put kada su četnici i partizani pokušali da se dogovore desio se kada su se 1941. godine, u kafani Bajića u selu Brajići, sastali Josip Broz Tito i Draža Mihailović. Dogovor je očigledno propao, budući da više od sedam decenija kasnija, lideri Partizanskog i Ravnogorskog pokreta i dalje ne mogu zajedno.

Čak ni simbolički - u obliku spomenika. Jer, da nekadašnji sukobi i dalje oblikuju svakodnevicu u Srbiji, pokazala je najnovija inicijativa gradonačelnika Beograda Aleksandra Šapića čiji je plan da Draži Mihailoviću podigne obeležje u Beogradu, ali da Tita iseli iz Kuće cveća.

Sukob u vladajućoj koaliciji: Spomenik Draži Mihailoviću, ko (ne)će da skloni Tita iz Kuće cveća

Ovakve Šapićeve ideje podigle su buru u vladajućoj koaliciji, budući da njegove kolege iz stranaka poput SPS-a i Pokreta socijalista nisu istog mišljenja kada je reč o istorijskom nasleđu Drugog svetskog rata. Tito, smatraju oni – mora da ostane u Beogradu, jer je deo njegove istorije.

"Srbija nije Ukrajina ili Litvanija, pa da ruši spomenike antifašistima i potire sve što je bilo pre generacije koja sada vlada. Ako Šapić misli da obeleži osamdesetu godišnjicu oslobođenja Beograda tako što će rušiti spomenike partizanima, onda izgleda nije razumeo da su Beograd oslobodili partizani i Crvena armija i da to nije stvar političkih uverenja ili odnosa prema političkoj praksi Josipa Broza Tita, već je to neoboriva činjenica", istakao je potpredsednik Vlade Aleksandar Vulin.

Neoboriva je činjenica, međutim i da se i dalje ne zna gde je grob Dragoljuba Draže Mihailovića, komandanta kraljeve vojske u otadžbini, koji je u političkom procesu 1946. godine osuđen na smrt. Uprkos tome što je general lojalan kralju rehabilitovan 2015. godine, inicijative poput Šapićeve, da mu se Srbija oduži bar spomenikom (jer i on je, koliko god se to nekom ne dopada, deo srspke istorije) – često izazivaju oprečne reakcije a generalu se, iako je, nakon rehabilitacije, zvanično neosuđivan - i dalje po neki put prišije da je "zločinac".

Naš izbor

Tito ide u "podstanare"? Početak detitoizacije ili samo feng šui?

Sećanja na jedan od najkrvavijih sukoba u istoriji planete i dalje su sveža – Drugi svetski rat jedna je od najbolnijih stranica srpske prošlosti i pitanje po kome ni decenijama kasnije nema nacionalnog jedinstva.

Srbija, za razliku od Rusije koja je uspela da pomiri "crvene", pristalice Lenjina i boljševika i "bele", pristalice cara, nije još uspela da ujedini poštovaoce Partizanskog i Ravnogorskog pokreta. Tito i Draža su se sastali u Brajevićima, ali će se, ako se bar ostvare Šapićeve najave, u Beogradu definitivno "mimoići".

Ali, da li bi Beograd, mogao ipak da zadrži, kako bi to rekao opozicioni lider Miroslav Aleksić, "mošti" Tita, a da Draži spomenikom oda poštovanje koje zaslužuje?

Mogu li se pomiriti srpski "beli" i jugoslovenski "crveni"?

Da tako nešto trenutno nije baš izgledno, pokazuje i stav istoričara Predraga Markovića koji se kao i SPS protivi Titovoj deložaciji iz Muzeja Jugoslavije, a koji je povodom najnovije Šapićeve inicijative, za beogradske medije postavio pitanje – "čime je tačno Draža zadužio Srbe da bi dobio spomenik u centru Beograda?"

"Naravno, nije bio izdajnik, ali on je čovek poraza. Naše su vojskovođe, Mišić, Putnik, čiji su spomenici loši – bili pobednici. Karađorđe ima divan spomenik. Mi polako imitiramo Hrvate, postajemo kukavan narod, veličamo čoveka koji je išao iz poraza u poraz", ocenio je Marković, dodajući da Mihailović nije bio kolaborant, ali da su neki "njegovi generali sarađivali sa okupatorom".

U žar je pala i istoričarka Dubravka Stojanović koja Šapićeve ideje naziva "samo finalnom fazom nečega što je veoma davno počelo", odnosno, kako kaže "revizionističkim talasom" koji je u punoj meri zaživeo posle smene Miloševića, 2000. godine, kada su, kako je navela, demokratske vlasti želele da "pobede pobednike Drugog svetskog rata i na terenu sećanja".

Ali, ako je već o Titu snimljeno stotine filmova, a onih nekoliko o Draži kritikovano sa svih strana, i ako je već Tito dobio čitavu Kuću cveća a Draža ni grobno obeležje, zašto bi bilo problem konačno mu se odužiti postavljanjem spomenika?

I da li, ipak Tito mora da ode iz kuće cveća da bi se i Draži odalo poštovanje koje zaslužuje, ili Srbija ipak ima kapaciteta da postigne ono što su Rusi izveli kada je Putin, pomirivši "crvene i bele" napokon postigao nacionalno jedinstvo?

Istoričar Nemanja Dević kaže da bi bilo idealno graditi nove spomenike, a ne rušiti stare, ali voditi računa da se to ne pretvori u "takmičenje".

Mogu li i jedni i drugi?

Sagovornik RT Balkan objašnjava kako su "ekstremno leve organizacije koje nisu samo NVO NATO orijentacije, već ih ima i u političkom establišmentu", oštro suprotstavljene bilo kakvoj ideji da se u Beogradu, pa i u drugim mestima u Srbiji podižu bilo kakvi memorijali vezani za Mihailovića pa i za Ravnogorski pokret .

Naš izbor

Zašto je Draža Mihailović do danas ostao najstrože čuvana srpska tajna?

"U javnosti se stvorila pogrešna svest da imamo dva pokreta koji su jednako zastupljeni u kulturi sećanja, iako nije tako. Partizanskih filmova ima oko 600, a filmova sa proravnogorskom tematikom postoje jedan ili dva. I kad pričamo o ulicama u Beogradu, samo jedna nosi ime ličnosti vezane za Ravnogorski pokret, a na stotine ulica imena ličnosti iz NOB-a. Po istraživanjima, 80 odsto ulica iz unutrašnjosti nosi naziv po partizanima i komunistima, a samo 20 odsto ulica imenovano je po ličnostima iz čitave naše istorije pre 1943", precizira Dević.

Njegov je stav da bi, što se Broza tiče, najbolje bilo postići kompromisno rešenje- da njegov muzej ostane, ali da prestane da bude njegova apologija, već da bude mesto na kome će se videti i negativne stvari, odnosno "jedna realnija slika i njega i epohe".

"Inicijativu za spomenik za Mihailovića podržavam, jer je on konsenzusom svih istoričara koji se bave periodom 1941. do 1945, vođa antifašističkog pokreta. On je odlukom najviših sudskih organa rehabilitovan, a njegov pokret je 2004. godine odlukom Narodne Skupštine izjednačen sa partizanskim. Nauka, ali i sudska i zakonodavna vlast su dakle saglasne oko Mihailovićeve uloge u Drugom svetskom ratu", zaključuje Dević.

Ideju oko podizanja obeležja generalu Draži naš sagovornik vidi kao pitanje koje treba da bude "sabirajuće za sve ljude koji danas neguju srpstvo" i smatra da bi iza takvog projekta trebalo da stane i država, odnosno da i izvršna vlast jasno iskaže stav koji su pokazale nauka, sud i Narodna Skupština.

"Jedinstvo je u Rusiji postignuto godinama posle revolucije, a zenit realizacije ruske politike pomirenja datira s početka dvehiljaditih godina i tu se vidi pozitivna uloga države u razvijanju pozitivnog i istorijski tačnog narativa s jedne strane,  a s druge strane i u iznalaženju zajedničkih tačaka i za 'crvene' i za 'bele' posle godina sprovođenja takve politike. Mi, međutim, još nismo 90 godina udaljeni od tih događaja, tako da nam treba još desetak godina kako bismo se dovoljno od toga udaljili i kako bi klima za postizanje pomirenja bila povoljnija", objašnjava Dević.

Sagovornik RT Balkan podseća da već postoje događaji iz perioda Drugog svetskog rata, oko kojih postoji konsenzus i jedne i druge strane i koji bi mogli da budu uvod u pomirenje - jedan od njih je i "Besmrtni puk" koji je, kako kaže Dević, pitanje koje i pristalice Ravnogorskog i Partizanskog pokreta doživljavaju kao objedinjujuće, pa na maršu učestvuju potomci i komunističkog i monarhističkog pokreta.