Srbija i Balkan
Zašto je Hrvatska izabrala Trgovsku goru kao "idealnu" lokaciju za odlaganje radioaktivnog otpada
Namera je da se za ovaj anticivilizacijski čin iskoristi kasarna Čerkezovac, čiji je ulaz pozicioniran na manje od kilometar od granice, reke Une i vodozahvata sa kog se Novi Grad snabdeva vodom, dok su tzv. skladišni kapaciteti udaljeni oko 2200 metara od granice, Une i vodozahvata, kaže Mario Crnković, predsednik Udruženja Grin tim iz Novog Grada
Problematika namere Hrvatske da na granicu sa BiH smesti radioaktivne otpade iz nuklearne elektrane "Krško" i druge opasne otpade koje nastaju na njihovoj teritoriji traje još od 1999. godine. Tada je Hrvatska političkom odlukom, glasanjem u Saboru, eliminisala druge lokacije te u prostorni plan za odlagalište upisala Trgovsku goru, svesno birajući teritoriju koja je uklinila u BiH. Lokacija na kojoj Hrvatska insistira nalazi se u graničnom području sa Republikom Srpskom.
"Namera je da se za ovaj anticivilizacijski čin iskoristi kasarna Čerkezovac, čiji je ulaz pozicioniran na manje od kilometar od granice, reke Une i vodozahvata sa kog se Novi Grad snabdeva vodom, dok su tzv. skladišni kapaciteti udaljeni oko 2200 metara od granice, Une i vodozahvata. U ovom trenutku ulazimo u najvažniju fazu slučaja, a to je objavljivanje studije uticaja na životnu sredinu. Reč je o najvažnijem dokumentu koji Hrvatska mora javno prezentovati, a taj dokument mora obraditi negativne uticaje na životnu sredinu i ljude", kaže za RT Balkan Mario Crnković, predsednik Udruženja Grin tim iz Novog Grada.
Letimičnim pogledom na geografsku kartu vidljivo je da je Trgovska gora dobrim delom okružena Republikom Srpskom. Štetne posledice bi mogli osetiti i stanovnici Federacije BiH, jer je ugrožen kompletan unski sliv od Bihaća do Jasenovca. Takođe, i sa desne obale Une najmanje su ugroženi Hrvati jer opština Dvor, prema popisu iz 2021. godine, ima 2.996 stanovnika i to je većinskim delom srpska povratnička populacija.
"Na udaljenosti od 17 kilometara od granice sa Republikom Srpskom i Bosnom i Hercegovinom je lokacija Majdan, koja je znatno povoljnija i po njihovim kriterijumima, ne samo po našim, ali su odustali i došli na samu granicu", objasnio je za RT Balkan geolog akademik Neđo Đurić.
Gostujući na Hrvatskoj radio-televiziji, Tonči Tadić, fizičar i stručnjak za nuklearnu energiju, rekao je da je Trgovska gora dobra lokacija jer je ona "plod desetogodišnjih studija traženja lokacije".
"Radi se o lokaciji sa najmanjom verovatnoćom za potres. I to čak za potres s povratnim periodom od deset hiljada godina. Ona je 30 i nešto kilometara daleko od najbližeg geološkog raseda. To je ujedno granitno gorje, bez podzemnih voda. Daleko je i od naselja. Puno je manje rizična od bilo koje druge u Hrvatskoj", istakao je Tadić.
Komentarišući ovu izjavu, akademik Đurić kaže da se ovako ne može odrediti povratni period zemljotresa i da je lokacija delimično seizmična.
"Podzemnih voda ima na tom području. Istraživanjima koja nameravamo da provedemo trebalo bi doći do tačnih rezultata koliko mogu da ugroze ne samo stanovništvo Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, nego i Hrvatske u tom delu, jer je to jedan stenski masiv", objasnio je Đurić.
Iako istraživanja nisu do kraja provedena, Hrvatska već najavljuje da će od 2028. godine smeštati radioaktivne otpade na Trgovskoj gori.
"Realizuju procedure, najavljujući ishod, a sve to vodeći se političkom odlukom na koju čitav svet žmuri jer je reč o članici EU, koja je daleko uticajnija na međunarodnom nivou od BiH, koja i ovaj put treba da bude kolateralna šteta", kaže Crnković.
Hronologija reagovanja institucija
Hrvatski sabor je 1999. godine Trgovsku goru označio kao prostor za odlaganje nisko i srednje radioaktivnog otpada. Decenijama posle usledila su reakcije lokalnih institucija, Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Skupština opštine Novi Grad usvojila je rezoluciju protiv odlaganja otpada 2007. godine, a slične odluke donele su vlasti Republike Srpske i Federacije BiH između 2015. i 2016. godine. Deklaracije i rezolucije protiv odlagališta donele su i zelene stranke, brojne lokalne zajednice te Parlamentarna skupština BiH.
Hrvatska je 2018. godine programom prostornog uređenja potvrdila Trgovsku goru kao lokaciju za odlagalište. Aktivnosti Fonda za razgradnju NE Krško nastavile su se uprkos protestima građana, prekograničnim inicijativama i upozorenjima iz BiH o mogućim negativnim uticajima. Nikada nisu stigli odgovori na brojna pitanja upućena Hrvatskoj, bilateralni kontakti i međunarodni forumi korišćeni za ukazivanje na problem, ali uglavnom bez konkretnih odgovora.
U međuvremenu, Republika Srpska je 2019. godine proglasila Park prirode Una, čime je dodatno iskazan otpor prema planiranom projektu.
