Ko je i zašto Titu odrubio glavu?

Sudeći prema najnovijem skandalu koji ovih dana potresa javnost, u Sloveniji Drugi svetski rat još uvek nije završen.

U žiži je, ponovo – a ko bi drugi – slovenačke majke sin, Josip Broz Tito. Tačnije, njegova šest metara visoka statua koja u centru Velenja decenijama prkosi političkim previranjima i jedu desničara, istih onih koji su 1990. ukinuli pridev "Titovo", dodat 1981. uz ime varošice sa dvadesetak hiljada duša, procvetale uz istoimeni rudnik u vreme socijalističke Jugoslavije.

Uprava "Rudnika Velenje" je u međuvremenu, marta ove godine, objavila da rudniku više nema spasa i da će ga zatvoriti do 2033. Za utehu, budućim generacijama ostavljaju u amanet bar muzej rudarstva. I Titovu bronzanu siluetu koja dominira gradićem. A onda je Josipu Brozu u sitne sate prošlog petka, sada već poznati počinilac, odrubio glavu.

Deo slovenačke javnosti se našao u čudu jer je policija, poslovično nesposobna da brzo otkrije počinioce kažnjivih radnji, sada munjevitom akcijom pronašla vandala – Slovenca, meštanina.

Titova glava je pronađena u automobilu sa dve različite hrvatske registarske tablice. I tu ima simbolike, s obzirom da je Titov otac bio Hrvat, a majka Slovenka.

Policija je javno zahvalila Velenjčaninu koji je bio svedok vandalskog čina i prijavio ga policiji. Vinovnik se, međutim, nije pokajao, naprotiv.

Desničarski portal "Nova24TV" ubrzo je objavio saopštenje "heroja" koji je odsekao glavu Titovom kipu – zove se Miroslav Pačnik i vatreni je pristalica, čak komšija vođe slovenačke desnice Janeza Janše i stranke SDS.

U očima stranke Janšine SDS, poznate po svojoj "antikomunističkoj" retorici, vandal je odmah postao "junak".

Javio se i Janša lično, pa je na društvenoj mreži Iks napisao da je Slovenija "verovatno jedina zemlja u EU u kojoj i dalje stoje spomenici jednopartijskoj diktaturi i njenim vođama", te da je "tužno što umesto državnih i lokalnih vlasti o osnovnoj demokratskoj higijeni moraju da brinu pojedinci, hrabri građani".

Nazivanje "dekapitacije" spomenika nekadašnjem najvećem sinu jugoslovenskih naroda činom "demokratske higijene" izazvalo je lavinu besnih komentara od strane protivnika vođe slovenačkih desničara.

Ništa manji odijum je izazvao komentar na Janši privrženom portalu "Nova24TV": "Tita u istorijskim knjigama opisuju kao vođu, državnika i čoveka čiji je režim uspostavio sistematsko nasilje: zatvore, posleratne likvidacije, Goli otok… Stoga ne čudi što se značajan deo društva udaljava od tog simbola krvave i brutalne istorije jednoumlja koje je vladalo u ovom delu sveta čitavih 50 godina posle Drugog svetskog rata."

Poznati slovenački filozof Boris Vezjak ponudio je posve drugačije viđenje nemilog događaja: "Napad na Titov spomenik proizilazi iz jednodimenzionalne perfidne demonizacije kroz ideološku operaciju. Tita tako svode na diktatora i 'staljinističkog ubicu', a pride se stavlja u zagradu kao previše opasno svako objašnjenje koje bi dalo složeniju procenu istorijskog konteksta, uključujući ulogu NOB-a u evropskom otporu protiv fašizma, samoupravnog socijalizma i drugih aspekata."

"Za izvođače ove ideološke operacije je sve prosto ko pasulj – svi simboli NOB-a su automatski označeni za simbole totalitarnih zločina, čime se delegitimiše antifašistička tradicija. Štaviše, SDS i njegovi sateliti pokušavaju da državne simbole iz partizanske tradicije protumače kao nešto što treba zameniti novom, domobranskom i antikomunističkom simbolikom."

Usledile su i prozivke na račun koalicione vlade premijera Roberta Goloba, koju pored njegove stranke "Svoboda" (u prevodu: sloboda) čine socijaldemokrati (SD) i Levica. Prvaci sve tri partije, prozvani da osude skrnavljenje spomenika, zavili su se u muk da ne bi stali na žulj onima koji ne mare Tita, s obzirom da se u rano proleće bliže izbori.

"Jadno je i bedno da vladajuća stranka i premijer nisu stisnuli petlju da odlučno osude taj delikt i najave izmene zakonodavstva, ili da bar zagrebu u pasivnost tužilaštva i impotentnost sudstva. Jer ključna su sledeća pitanja: Da li će počinilac biti kažnjen? Ko mu je pomogao da odstrani glavu sa statue visoke 6 metara?", javno je upitala Liberalna akademija.

Odgovor nije dobila, ali se, posle lavine negodovanja svojih sugrađana i birača, odazvala opština Velenje: "Osuđujemo vandalizam. U najkraćem mogućem roku počećemo sa sanacijom štete na statui i osiguraćemo njeno vraćanje u prvobitno stanje."

Gradski oci su naglasili da u njihovoj varoši nema mesta za vandalizam i napade na kulturno i istorijsko nasleđe.

Spomenik posvećen Josipu Brozu Titu u Velenju je inače najveći na svetu. Postavljen je na velenjskom Titovom trgu još 1977. godine, po uzoru na Titovu statuu iz 1947. u Kumrovcu koju je izradio isti vajar, Antun Augustinčić. U Velenju je otkriven 25. juna 1977. godine u čast 40. godišnjice Titovog uspona na čelo Komunističke partije Jugoslavije.

Augustinčić je Titovu figuru izvajao u vojničkom šinjelu i uniformi, lica ozbiljnog, kao što priliči "promišljenom komandantu i revolucionaru", a upravo to je uloga koja se urezala u sećanje većine slovenačke javnosti, čak i kod generacija rođenih decenijama posle Brozove smrti.

Titova uloga je zato u Sloveniji i dan-danas izvor neprestanih i ljutih javnih debata. Slovenački Ustavni sud je na primer 2009. godine zabranio da deo jedne od centralnih ljubljanskih ulica ponovo ponese ime po nekadašnjeg jugoslovenskom lideru. Slovenačke ustavne sudije su u obrazloženju napisale da (pokojni) Tito "simbolizuje bivši totalitarni režim koji je bio obeležen opsežnim i grubim kršenjem ljudskih prava i osnovnih sloboda".

S druge strane, u drugim gradovima širom Slovenije, naročito u Primorskoj regiji, kao i po svetu, zubu revizionizma još uvek odoleva na desetine Titovih ulica, trgova, njemu posvećenih spomenika...

Tito, prema rezultatima istraživanja "Slovenačko javno mnjenje", ostaje jedna od najvažnijih "slovenačkih istorijskih ličnosti". Najčešće je rangiran na trećem mestu, odmah posle Primoža Trubara i Franca Prešerna. Velika većina Slovenaca, preko tri četvrtine ispitanika, ocenjuje zaostavštinu Josipa Broza kao pozitivnu, čak veoma pozitivnom.

Zanimljivo je da je Tito popularniji i od svih lokalnih političara, poput Milana Kučana i (pokojnog) Janeza Drnovšeka. I general Rudolf Majster i književnik Ivan Cankar takođe su na lestvicama "Slovenačkog javnog mnjenja" niže od Broza.

Samo 8,2 odsto ispitanika negativno ocenjuje Titovu istorijsku ulogu, dok svega 2,6 odsto ispitanika njegov lik i delo vidi kao "veoma negativne". Takvi rezultati su posledica masovnog slepila u narodu, vajkaju se slovenački desničari.

Verovatnije je, ipak, da je Tito, uprkos svim "belim pegama", kao partizanski komandant, lider socijalističke SFRJ i vođa nesvrstanih, ali i kao predsednik Jugoslavije koji je u njene temelje ugradio detonator za potonje otcepljenje i slovenačku državnost, zaslužan što ga velika većina Slovenaca nije zaboravila ni bezmalo pola veka nakon njegove smrti.