Sarajevska gradonačelnica Benjamina Karić izlečila je, izgleda, svoju hroničnu alergiju na Srbe, pa je tako, u centru grada, preko puta zgrade Predsedništva BiH podigla spomenik jednom srpskom kralju.
Pod okriljem noći, niklo je obeležje Stefanu Tvrtku Prvom Kotromaniću, nasledniku krune Nemanjića - što bi zaista bio jedan od boljih momenata gradonačelnikovanja Karićeve, samo da je upisano puno ime srpskog vladara i njegova puna titula "kralj Srba, Bosne, Primorja i Zapadnih zemalja".
Otkrivanje spomenika jednoj od najznačajnijih ličnosti srpske prošlosti, moglo je da bude jedan od lepših gestova Karićeve, ali, budući da na postamentu piše samo "bosanski kralj Tvrtko Prvi Kotromanić" - obeležje je najblaže rečeno nepotpuno i traljavo uređeno i dovodi posmatrače u zabludu.
Malo grublje rečeno – nije valjda sarajevska gradonačelnica ponovo pokušala da falsifikuje istoriju od srpskog kralja praveći "bosanskog"?
No, upravo to se i desilo.
Benjaminin kolega iz Istočnog Sarajeva Ljubiša Ćosić, pohvalio je postupak svoje "komšinice", ali je uveren da su "namerno zaboravili da osim bosanski napišu i kralj Srba, Primorja i Humske zemlje".
"Očigledno je da je političko Sarajevo namerno zaboravilo da istakne da je kralj Tvrtko bio bosanski ban od 1351-do 1377, kada je u manastiru Mileševa krunisan za kralja, gde se nazvao kralj Srba, Bosne, Primorja i Humske zemlje", naglasio je Ćosić.
Nezadovoljan je i gradonačelnik Banjaluke Draško Stanivuković koji postupak sarajevskih vlasti naziva „svesnim zbunjivanjem javnosti u svrhe političke propagande", i obećava da će, kako bi "odbranio istinu" u svom gradu podići spomenik i kralju Tvrtku i banu Kulinu.
Predsednik Narodne skupštine Republike Srpske Nenad Stevandić poručio je da nema "bosanskih" kraljeva i da je to velika laž i pokušaj prekrajanja istorije i stvaranja lažnog uporišta za identitet.
"Ali imaju srpski kraljevi od Kotromanića do Nemanjića i oni su bili kraljevi Bosne. Ako ćemo biti baš do kraja iskreni - da kažemo da ima jedan austrijski kralj koji je bio kralj Bosne, ali bosanskih kraljeva nema", rekao je Stevandić.
Da su motivi sarajevske gradonačelnice "sumnjivi" uvereni su i sagovornici RT Balkan. Tvrtko Prvi Kotromanić, je, takođe su jednoglasni, bez ikakve dileme, bio – srpski kralj.
Nema Bosne bez Srbije
U "vremensku mašinu" uvodi nas prvo istoričar Boris Radaković, koji podseća da je jedna od prvih i najčvršćih srednjevekovnih država bila Raška, a da su kasnije ustanovljene Duklja, Hum, Bosna i druge upravne jedinice.
"Spis Konstantina Porfirogenita iz polovine 10. veka navodi 'Krštenu Srbiju' i u toj 'Krštenoj Srbiji', u njenom sklopu, kao autonomnu regiju pominje Bosnu. Ta Bosna obuhvatala je teritoriju današnjeg Sarajeva i Zenice i apsolutno je komplet bila u sastavu Srbije, kao što su to bili i današnja Tuzla, Mostar i sva teritorija do Vrbasa", ističe Radaković.
Nakon propasti Dušanovog carstva, Tvrtko, koji je preko svoje babe po ocu Jelisavete pretendovao na titulu Nemanjića, postao je i naslednik njihove krune.
"Kad pričamo o istorijskim ličnostima, najbolje je da vidimo kako su se oni sami predstavljali. A Tvrtko je nasledio svog strica, bana Stefana Drugog Kotromanića i na Mitrovdan 1377. godine krunisan u Mileševi nad moštima Svetog Save za kralja Srba, Bosne, Primorja i Zapadnih strana. On je naročito isticao svoju povezanost sa Nemanjićima, a i njegova koncepcija kao obnovitelja srpske monarhije bila je očigledna, tako da je Tvrtko bio srpski kralj", jasan je i istoričar Dejan Došlić, u stručnim krugovima poznat kao "specijalista" za Tvrtka Kotromanića.
U latinskim dokumentima, ovaj vladar je, kako on dodaje, najčešće nazivan kraljem Raške, iako su ga nazivali i kraljem Raške i Bosne.
"Kada u Srednjem veku pominjemo Bosnu, ona se javlja kao geografska odrednica u sastavu Srbije, a tek onda vremenom stiče pravni i politički subjektivitet kao banovina, da bi onda kada se Tvrtko krunisao taj deo teritorije ušao u njegovo kraljevstvo", dodaje Radaković.
Radaković naglašava da su u tituli kralja Tvrtka jedina etnička odrednica Srbi.
"Tvrtko pre svega pripada srpskoj istoriji i narod kojim je vladao je u većini bio srpski, a u nekim sporazumima sa Dubrovskom republikom on baš piše da je odgovoran za Srbe, govoreći o stanovništvu Bosne kao srpskom stanovništvu. Ne postoji ni jedna verska knjiga današnjih muslimana koja pominje Tvrtka kao svog pretka, ali zato postoji Srednjovekovni srpski rodoslov koji Tvrtka navodi kao jednog od srpskih vladara", zaključuje Radaković.
Naš sagovornik dodaje da Sarajevo nema nikakav kontinuitet sa srednjim vekom, već da je čitava priča o podizanju spomenika kralju Tvrtku "u svrhu stvaranja i učvršćivanja bošnjačke nacije proglašene 1993. godine".
Bošnjaci u istoriji nikada nisu beleženi kao nacija, već se to uvek spominjalo kao regionalna odrednica, kao što se za stanovništvo Hercegovine govirilo da su Hercegovci, ističe naš sagovornik.
"Današnji kontekst moderne nacije ne može da se primenjuje na srednji vek. A ono što je zanimljivo jeste to što sam primetio da istoričari iz Federacije, kada su u raspravi sa istoričarima drugih naroda - tvrde da moderna nacija ne može da se povezuje sa srednjim vekom. U unutrašnjim raspravama, međutim, pominju da srednjevekovna državnost Bosne traje jedan duži period, i povezuju današnju BiH sa srednjevekovnom Bosnom što je svojevrsni paradoks", objašnjava istoričar Došlić.
Bošnjaci, saglasni su naši sagovornici, ovakvim krivotvorenjem istorije pokušavaju da izgrade svoj identitet.
Montiranje "nacije"
U tu svrhu služi i ovaj spomenik, kao i simbol cveta ljiljana koji, prema Radakovićevim rečima nemaju veze sa današnjim muslimanima, niti bogumilima i pojavljuju se tek s dolaskom srpske krune. Isto kao što je takozvana "bosančica" samo tip brzopisne ćirilice kojom se pisalo još na dvoru kralja Milutina. Vrlo sličan scenario dešava se i u slučaju Čajničkog jevanđelja.
"Kada želite da izgradite indentitet, morate da imate simbole i određeno utemeljenje u prošlosti, a vidimo da se u ovom slučaju utemeljenje traži u srednjevekovnoj prošlosti, kroz teritoriju i samo ime Bosne. Nekad u sferu interesovanja može da uđe i Hercegovina, ali najčešće se potenncira upravo ono što se vidi i na primeru spomenika – da je Tvrtko samo bosanski kralj iako je, kao i njegov prethodnik vladao Zahumljem", ističe Došlić.
Profesor Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Foči Darko Đogo, situaciju oko spomenika Tvrtku Kotromaniću takođe vidi kao nastavak procesa izgradnje identitetskog osećaja koji se beleži još od dolaska austrougarske uprave Benjamina Kalaja preko nastajanja republičkih vlasti tadašnje socijalističke republike BiH.
Još od šezdesetih godina dvadesetog veka počelo se sa istorijski neutemeljenim prepričavanjem srpskog istorijskog nasleđa u Bosni, a to je, napominje Đogo, kulminiralo krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina.
"Novouspostavljeni muslimanski etnos" tada se, kako on navodi, pitao koju vrstu imena istorijskog narativa da uzme; Jedan je bio projekat "bošnjaštva", da se kroz imenovanje naroda bošnjačkim, istaknu pretenzije na srednjevekovno bosansko nasleđe koje je bilo srpsko. To je bilo i najlakše objasniti stranom faktoru – "Srbi su u Srbiji, Hrvati iz Hrvatske, a ako se zemlja zove Bosna, onda su tu jedini autentičan narod 'bošnjaci'".
Drugi projekat bio je projekat "Muslimana" (sa velikim M) kome je bio skloniji Alija Izetbegović i čija je glavna odrednica bio islam.
"Na kraju je 1992. i 1993. godine došlo do sinteze ta dva projekta. Iz prvog se uzima bošnjačko ime, iz drugog islam. Tu dolazimo do kontradikcija. S jedne su strane, dakle, pretenzije da se sve vezano srednjevekovnu Bosnu uzme kao svoje, a s druge strane je slavljenje muslimanskih zavojevača. I dan danas tako svake godine u Jajcu (koji je bio poslednji grad u srednjevekovnoj Bosni koji je pao pod islamsku okupaciju), ljudi obučeni u janjičare slave dolazak osvajača koji su porobili zemlju za koju tvrde da je bila njihova", naglašava Đogo.
Priča o Tvrtku i za njega je jednostavna - do krunisanja Tvrtka, Bosna je u političkom smislu bila banovina.
Čiji je kralj bio Tvrtko možda najbolje ukazuje jedan spis, u kome kralj, obaveštavajući Dubrovčane o svom krunisanju kaže: "Pođoh u zemlju Rašku i krunisah se krunom praroditelja mojih, gospode srpske".
I samo njegovo ime - "Stefan Tvrtko" signalizira, kaže, da on nastavlja istoriju koja je bila stala sa Urošem četvrtim, odnosno Nejakim, sinom Cara Dušana.
"Krunisanje krunom kraljevstva označava pripadanje srpskoj dinastičkoj tradiciji, srpskoj vladarskoj ideologiji i srpskom kulturnom obrascu pa je smešno govoriti o kraljevini Bosni kao o nečem različitom od srpskog dinastičkog nasleđa. Ona jeste kraljevina, ali zato što pripada srpskoj dinastiji. Priča o Tvrtku Kotromaniću je u potpunosti srpska priča", zaključuje Đogo.