Gost Ljiljane Smajlović u 42. epizodi emisije "Relativizacija" je sveštenik SPC Velibor Džomić, a tema je odnos crkve i države.
Da li je manipulacija da sveštenici govore o politici, da kažu za koga glasaju?
"Nemam problem da kažem za koga glasam, ali mislim da bi bila manipulacija da govorim o tome. Još je Bizmark uveo takozvani kancel paragraf kojim je zabranio sveštenicima da se bave političkim pitanjima za vreme službe", podseća Džomić.
Ali crnogorska opozicija je na litijama 2019. imala crkvu na svojoj strani, ističe autorka, dok se čini da to u Srbiji nije slučaj.
"Ne bih povlačio paralele. Svedočio sam o tome što se dešavalo u Crnoj Gori. Mi se tamo nismo bavili izborima, već odbranom svetinja, dostojanstva, identiteta, vekovnih prava SPC i njenih eparhija u CG na koja je bezočno udareno sa vrha crnogorske zakonodavne i izvršne vlasti", kaže Džomić i dodaje da to što se pogodilo da su te godine bili izbori nije nešto što se ticalo SPC.
Đukanović je, dodaje gost emisije, više puta pomenuo da je to bila greška njegove političke partije. Prema Džomićevim rečima, blaženopočivši mitropolit Amfilohije ih je upozoravao da će to izazvati otpor i probleme u CG, ali su oni samouvereno odgovarali da će se ljudi "skupiti dva tri puta i otići kući", što se pokazalo kao netačno.
Ne može crkva da cepa svoju decu
Patrijarh Pavle je govorio da bi svaka politička stranka volela da upregne crkvu u svoja kola, ali ipak crkva je Božija i mora da vodi računa o celini, navodi Džomić.
"Ne može crkva da cepa svoju decu, bez obzira ko kakva očekivanja ima. Zato je apsolutno nedopustivo da sveštenici budu uključeni u partijske borbe, što ne znači da su sveštenici isključeni iz narodnog života", kaže gost emisije.
Smajlović podseća da u Americi ljudi sve manje idu u crkvu, te da se Amerikanci plaše da će SAD postati nacija heretika. Kakvi smo mi u poređenju sa drugima po pitanju religioznosti i posete crkvama?
"Kod nas je posle Drugog svetskog rata vršena decrkvenizacija sa državnih pozicija. Pobijene su stotine sveštenika, otpremljeni u tamnice, doneti su zakoni koji su duboko pogodili SPC i druge verske zajednice. Mi smo prošli jednu neviđenu Golgotu", podseća gost emisije.
Kaže da je sa dolaskom prvih sloboda došlo do povratka ljudi duhovnim izvorištima, manastirima, hramovima, predanjima i zavetima i da "mi imamo izuzetno naglašen verski i pravoslavni osećaj": ni slično onome što se dešava u Americi.
Čini se da je kod nas trend potpuno obrnut i da ta decrkvenizacija nije bila spontana, ocenjuje autorka emisije.
"Postoji organizovani pokušaj u Zapadnoj Evropi da se vera, kao i crkve i verske zajednice svedu na nekakva građanska udruženja, poput ribolovnih, koja će eventualno da budu čuvari nekih muzejskih starina, hramova itd. Hrišćanstvo u Evropi je u velikom problemu. Sećate se polemike kada u ustav EU nije mogao da uđe Bog", objašnjava Džomić.
Podseća na epizodu kada je Apolo 8 uzleteo na mesec, a ekipa RTS-a u Mrčajevcima kod Čačka pitala sveštenika Miodraga Arsenijevića "gde je Bog posle Apola 8". Paroh je odgovorio da je Bog tamo gde je i bio.
"'Znam da kad sam došao u ovo selo, nije me primalo u kuću 254 domaćinstva, a sad me ne prima samo 50 i nešto, mada me i oni zovu: noću krštavam a u suton opevavam', rekao je tada Arsenijević. Dakle, on je radio ono što je do njega, tu gde ga je crkva postavila. Tako i mi. Globalni su procesi, tektonske su promene, ali mi se držimo Hristovog puta koji nam je Sveti Sava ostavio", poručuje Džomić.
On pojašnjava da crkva nema ambiciju da donosi zakone, ali je ona tu da kaže svoj stav, biranim, materinskim rečima, da upozori, da ukaže, ne da nametne na silu.
Sreća pa su imali pune ruke posla, a Crkvu ostavili za kraj
O potpisivanju Temeljnog ugovora sa SPC, gost emisije podseća da je to pitanje bilo otvoreno deset godina, jer je SPC još 2012. izrazila nameru da zaključi takav ugovor sa Crnom Gorom, na isti način kao što je učinjeno u slučaju Rimokatoličke crkve, islamske i jevrejske zajednice. Zakon iz 2019. je, ipak, pokazao zašto to pitanje nije zatvoreno na civilizovan način.
"Taj režim je evidentno imao očekivanja da se poći putem stvaranja neke autonomne crkvene strukture u CG. Već je traženo da se granice eparhija SPC saobraze granicama države CG. To su istorijske eparhije. Kad bi se Crkva tom logikom vodila, od nje ne bi ništa ostalo. Oni su nudili kule i gradove da Crkva pođe tim putem. Sreća pa su imali pune ruke posla, a Crkvu ostavili za kraj. Prvo su se obračunali sa srpskim jezikom, pa sa ćirilicom, pa sa istorijom, pa sa udžbenicima, pa sa nastavnim planovima i programima gde su ubacivali stvari tipa da su Nemanjići okupatori Crne Gore", rezimira Džomić.
On ističe da Crkva u Crnoj Gori nije jedan mitropolit i nekoliko sveštenika koji se vide u medijima.
"Tu postoji dve-tri stotine monaha i monahinja, dve-tri stotine sveštenika, 650 crkvenih odbora od kojih svaki ima pet ili 15 članova. Samo taj prvi, drugi, treći prsten oko mitropolita i episkopa broji nekoliko hiljada ljudi, što je u kadrovskom smislu brojnije od vojske Crne Gore", podvlači gost emisije.
Navodi da nema tačke u Crnoj Gori gde pokojni mitropolit Amfilohije i drugi episkopi nisu stigli po nekoliko puta, seli sa narodom, obnavljali hramove, a kroz to su se, kaže, ljudi vraćali Bogu i veri.
"Crkva je bila streljana u Crnoj Gori. Bog je bio ubijen u Crnoj Gori. Mitropolit Danilo Dajković je posle rušenja kapele na Lovćenu – što je bio simbol finalnog obračuna sa Crkvom 1972. godine – zapisao da su ostali samo tragovi vere, žiške koje su zatrpane u nekom pepelu", podseća Džomić, dodajući da se "na tim žiškama razgorela velika duhovna vatra".
Velika je simbolika u tome da je Temeljni ugovor potpisao Dritan Abazović, "Albanac, islamske veroispovesti i građanske orijentacije".
"Pokazalo se da jedan Albanac bio spreman da rizikuje političku fotelju da obavi taj istorijski čin i on je time postao istorijska ličnost. Od Esad-paše Toptanija do Dritana Abazovića nije postojao ni jedan Albanac koji je na takav način ispoštovao SPC", poručuje Džomić.
SPC ne može da bude deo nikakvih političkih platformi
Govoreći o situaciji na KiM, gost emisije kaže da je došlo do zamene teza, "da je pitanje zaštite SPC na KiM pitanje zaštite nekoliko manastira".
"Nisu Crkva samo manastiri, hramovi, sveštenici i monasi. Nema crkve bez naroda. Moraju da se zaštite i vernici i pravoslavni Srbi i da uživaju prava kao i svi ljudi pod kapom nebeskom. SPC ne može da bude deo nikakvih političkih platformi, koja god da je vlast u pitanju, ona ne može da se odrekne svog bića i njen jedini putokaz je Sveto Jevanđelje. Šta je sve naš narod pretrpeo na KiM... to je jedini kraj gde se posvedočuje ona reč 'ko pretrpi do kraja taj će se spasiti'. Naše je da budemo verni Kosovskom zavetu - to nije mitologija i fantazija, to je živi život u Hristu", ističe Džomić.
Tvrdnje da SPC širi "maligni ruski uticaj" čuo je, kako kaže, više puta, a iza njih stoje "oni koji su nas do juče optuživali da smo kao Crkva protiv socijalističkog samoupravljanja i procvata društvene svojine, da smo kočničari društvenog napretka".
"Oni nas danas optužuju da smo kočničari evropskih integracija i čuvari i sprovodnici ruskog malignog uticaja u Crnoj Gori. To je klasična ideološka konstrukcija i zloupotreba, koja nema veze sa realnim životom. Sama konstrukcija 'maligni uticaj' - da se koristi medicinski izraz u političke svrhe, da se postojanje bratskog ruskog naroda i Ruske pravoslavne crkve prikaže kao smrtonosno - to je za mene kao čoveka neprihvatljivo", poručuje Džomić.
Dodaje i da su odnosi ruskog i srpskog naroda istorijski i bratski - "ne možemo da ih kidamo kao na panju komad mesa i da ih prebrišemo kao da nikad nije bilo".