Crtanje republičkih granica u SFRJ: Kako su Srbi izgubili izlaz na more

U Zagreb su nacisti aprila 1941. godine ušli gazeći po cveću koje je bacala oduševljena gomila, u Mariboru je istog meseca Adolf Hitler bio impresioniran prijemom građana – u nacističkom bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. godine poginulo je više od 2.000 ljudi.

Uprkos istorijskim činjenicama, o kojima i danas svedoče snimci nacista u Zagrebu, Mariboru i Beogradu te 1941. koji se mogu naći i na Jutjubu, u prvim posleratnim godinama komunistima koji su počeli da crtaju granice republika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije odnos prema okupatoru nije bio nikakav kriterijum, već obračun sa "velikosrpskim nacionalizmom".

U novoj državi, srpski narod je podeljen na pet republika, a kako za RT Balkan kaže istoričar dr Aleksandar Raković iz Instituta za noviju istoriju Srbije, jedini kriterijum je bio antisrpski, da se srpski narod razdrobi na što više razdvojenih celina kako bi se onemogućilo političko objedinjavanje i jedinstveni srpski nacionalni pokret.

"Povlačenje granica i stvaranje novih nacionalnih identiteta isključivo je imalo nameru da zdrobi srpski narod, podeli ga i odvoji od njegovih prirodnih granica koje sežu do Jadranskog mora", kaže Raković.

Na neobičnost kriterijuma po kojima su komunisti odmah nakon rata formirali granice republika, ukazao je u svom tekstu iz 1986. godine akademik Kosta Čavoški koji navodi da su različite federalne jedinice uzete u granicama u kojima su bile u različitim istorijskim trenucima u rasponu od preko 60 godina: od 1878. do 1939. godine.

Za jedne federalne jedinice uzete su granice koje su za njih bile najpovoljnije, a za druge one najnepovoljnije.

Tako je za Sloveniju izabrano najpovoljnije rešenje jer su se praktično svi Slovenci na teritoriji ondašnje Jugoslavije našli u jednoj federalnoj jedinici, slično kao i Makedonci, dok je Srbija uzeta u granicama pre Balkanskih ratova, što znači da joj nisu priznati rezultati oslobodilačkih ratova koje je ona vodila od 1912. do 1918. godine, piše Čavoški.

Mali, Burkina Faso, Badenter i mi

Ilustrujući izrazito nejednak položaj koji su republike dobile ovakvim crtanjem granica, on uzima primer Srbije (granica iz 1912) i Hrvatske (granica iz 1939). Da je za obe zemlje uzeta 1912. godina, Srbija bi bila u granicama prekumanovske Srbije, a Hrvatska u svojim administrativnim granicama u okviru Ugarske, koje su obuhvatale užu Hrvatsku, Slavoniju i Vojnu Krajinu, a isključivale Dalmaciju.

"Da je kojim slučajem uzeta 1939. godina, tada bi se Hrvatska uspostavila u granicama Banovine Hrvatske, a Srbija bi bila uspostavljena na celoj jugoslovenskoj teritoriji istočno od Banovine Hrvatske, posle prethodnog izdvajanja Bosne, teritorije koja je nekada pripadala Crnoj Gori, teritorije 10 odnosno 15 km južno od Kačanika i Ristovca (današnja Makedonija) i Sandžaka", navodi Čavoški.

U takvom slučaju, dodaje dalje srpski akademik, Vojvodina, kao i Kosovo i Metohija smatrali bi se integralnim delom Srbije. Umesto toga prva je postala autonomna pokrajina, a druga autonomna oblast. Jedino je Srbija od svih jugoslovenskih republika imala ove autonomne jedinice.

Govoreći o komunističkom crtanju granica jugoslovenskih republika, Aleksandar Raković ističe da su 1918. godine proširene granice iz Šapca na Alpe, i po međunarodnom pravu to proširenje granica tretira se kao proširenje granica Srbije.

"Na Pariskoj mirovnoj konferenciji Srbija je bila učesnik, a ne Kraljevina SHS koja je tek stvorena, jugoslovenska državnost je, ustvari, nastavak srpske državnosti. Komunisti umesto da uvaže tu činjenicu, oni su srpski narod podelili na pet republika", napominje Raković.

Iz Srbije, koja je 1918. prisajedinila Srem, Banat, Bačku, Baranju, Crnu Goru, 1945. izdvojena je Baranja. Ona je tada poklonjena Hrvatskoj, a Srbija je trajno izgubila izlaz na reku Dravu, dodaje naš sagovornik.

"Uz to, komunisti su 1945. iz srpske nacije izdvojili tzv. crnogorsku naciju za koju nije bilo nikakvih osnova da bude nacija, makedonsku naciju, za koju je bilo nekih osnova da bude nacija i kasnije su tokom decenija razvijali kroz svoju politiku samostalni tzv. muslimanski nacionalni identitet koji su 1971. godine i ozvaničili. Srpski narod je tako podeljen na četiri nacije i pet republika", kaže Raković.

On navodi da je Crna Gora u tom komunističkom smislu stvorena kao posebni nacionalni identitet koji ima svoju republiku, a ne kao istorijska država srpskog naroda.

"Kada je reč o ostalim delovima srpskog naroda, koji je ostao u tim mehanički, ideološki i antisrpski povučenim granicama, u Bosni i Hercegovini, gde su Srbi činili relativnu većinu, Srbi nisu imali nikakav svoj entitet niti su uvažavane one istorijske odluke  srpskih skupština u BiH da se direktno prisajedine Srbiji 1918. godine", kaže Raković.

Pri tom, srpska Hercegovina je političkim dogovorom komunističkih rukovodstava BiH i Crne Gore izgubila svoju obalu, hercegovačko primorje, od Igala do rta Oštro, napominje naš sagovornik.

"Ono je poklonjeno Crnoj Gori s namerom da se srpskom narodu onemogući izlazak na more. U Crnoj Gori gde je obavljen taj ideološki konstrukt i nasilnim putem ustrojena tzv. crnogorska nacija prirodno se podrazumevalo, makar što se komunista tiče, da su Srbi tu izgubili izlaz na more", podseća Raković.

Naš sagovornik napominje da je to urađeno iako je u Crnoj Gori i kasnije u Kraljevini Jugoslaviji vrlo poznato bilo da je prostor od Boke Kotorske do Bara zvan srpsko more.

"Knjaz Nikola 1877. godine kada je oslobodio Bar, ušao je u more kod Bara i rekao: Vjenčavam te srpsko more sa slobodom Crne Gore", dodaje Raković.

On ističe da je u tom povlačenju granica, za komuniste bilo vrlo važno da Srbe potisnu od mora.

"Srpski narod koji je ostao u Hrvatskoj, a to su prostori kasnije okupljeni u Republiku Srpsku Krajinu, nije imao pravo ni na kakvu autonomiju. Oni su ostavljeni bez namere da se srpski narod tu kroz neku svoju autonomnu, geografsku celinu okupi i odbrani čak i posle genocida nad Srbima u Drugom svetskom ratu", kaže Raković.

Indikativno je što je ovakvo rešavanje pitanja granica, kako dodaje naš sagovornik, pohvalio fra Dominik Mandić, ustaški ideolog koji je bio potpuno suprotstavljen komunistima, a u emigraciji je pisao da je Tito odlično rešio jugoslovenska nacionalna pitanja.  

"Namere Komunističke partije Jugoslavije proističu iz  programa Kominterne da srpski narod treba desetkovati. A Kominterna tu politiku preuzima od hrvatskih pravaša, dakle ono što su od Ante Starčevića pa nadalje razvijali hrvatski ideolozi, Kominterna je preuzela za rešavanje jugoslovenskih nacionalnih pitanja. Zadatak broj jedan je bio razbijanje Srba na nacije", napominje Raković.

I Čavoški u svom tekstu piše da su u praktičnom pristupu rešavanju nacionalnog pitanja tokom rata, vidni tragovi prethodne politike koju je u ovoj oblasti vodila KPJ između dva rata.

"Ta politika dostigla je vrhunac u odlukama kongresa KPJ oktobra 1928. u Drezdenu, kojima se priznaje legitimnost težnji k nacionalnom samoopredeljenju sve do otcepljenja ne samo južnoslovenskih naroda već i nacionalnih manjina", navodi Čavoški.

Radnička klasa poziva se da svestrano pomogne obrazovanje nezavisne Hrvatske, Crne Gore, Makedonije i Slovenije, kao i da podrži "borbu raskomadanog i ugnjetenog albanskog naroda za nezavisnu i ujedinjenu Albaniju". I mađarskoj manjini u severnoj Vojvodini priznaje se, kako se navodi, pravo na otcepljenje.

"Srpski narod je tada politički zdrobljen i mi se od toga nikada nismo oporavili. I dan-danas imamo Srbiju, Republiku Srpsku i Srbe u Crnoj Gori, mi se i dan-danas borimo za vazduh, da makar taj prostor od Apatina do Bara i od Timočke do Bosanske krajine nekako okupimo politički i da on funkcioniše kao jedinstvena celina. I dalje se borimo za to jer nam se to zabranjuje, onemogućava od strane zapadnih faktora i onih koji su razbijali Jugoslaviju", zaključuje Aleksandar Raković.