Krunisanje kralja Petra Prvog: Povratak potomka Karađorđa na čelo srpske države

Maja 1903. godine u Srbiji dogodio se surovi prevrat, kada je sa vlasti zbačena dinastija Obrenović. Izbor Petra Karađorđevića za kralja potvrdila je Narodna skupština 15. juna: "Želim da budem pravi ustavni kralj Srbije", rekao je Petar Prvi tokom polaganja zakletve.

Čin krunisanja i miropomazanja morao je da sačeka 1904. godinu. Razloge zašto se na krunisanje toliko čekalo, objašnjava Nebojša Damnjanović, kustos savetnik u Istorijskom muzeju Srbije: "Krunisanju je prethodio surovi dinastički prevrat godinu dana ranije, koji je bio izuzetno kompromitujući za naš narod i našu kulturu."

Krunisanje je obavljeno 21. septembra 1904, u Sabornoj crkvi u Beogradu. Tokom same ceremonije krunisanja, kralj Petar je prošao kroz Beograd, putem od Dvora do Saborne crkve, u pratnji sinova i svite. Pred crkvom su ga dočekali arhijereji i sveštenstvo, koji su ga potom odveli do prestola.

Zanimljiva je činjenica da je ovo bilo prvo i jedino krunisanje u modernoj Srbiji. Činom krunisanja vladar, koji je već primio faktičku državnu vlast, svečano preuzima simbole vlasti, vladarske insignije: skiptar, državni šar - kugla koja simbolizuje planetu, i plašt sa posebno ukrašenom kopčom.

Protokol ceremonije preuzet je od Rusa.

Kruna izlivena od ručke Karađorđevog topa

Svi ovi predmeti su u posebnoj povorci preneti u Sabornu crkvu da tu prenoće i budu osvećeni. Zabeleženo je da su u jednoj kočiji sedeli predsednik vlade, koji je držao krunu, i predsednik Narodne skupštine sa šarom, a za njima, u drugoj kočiji, ministar vojni držao je skiptar, a predsednik Državnog saveta plašt.

Inače, sama kruna je napravljena od bronzane ručke jednog topa, zaplenjenog od Turaka, kojeg su koristili Karađorđevi ustanici. Na taj način je, dodaje Damnjanović, Petar Prvi poslao znak da baštini delo svoga dede. Kruna je napravljena u Parizu, po nacrtima Mihaila Valtrovića.

Zanimljiv je i kasniji put ove krune, koja je prebrodila dva svetska rata.

Za vreme Prvog svetskog rata kruna je bila zakopana u Bogosloviji u Prizrenu, jer su ovim putem pri povlačenju prošli kralj, vlada, regent i ostali zvaničnici. Taj deo je postao je bugarska okupaciona zona, ali kruna nije otkrivena.

Za vreme Drugog svetskog rata bila je pohranjena u manastiru Žiča, uz ostale kraljevske insignije, poput žezla i plašta.

Prvi i jedini krunisani vladar u modernoj Srbiji

Petar je jedini srpski vladar iz 19. i 20. veka koji je uopšte krunisan. "U 19. stoleću, kada se obnavlja državnost Srbije, Karađorđe imao titulu vrhovnog vožda. Posle njega, Miloš i Mihailo Obrenović su bili knezovi. Sa tim zvanjem, svoju vladavinu je započeo i Milan Obrenović, koji 1882. postaje kralj, baš kao i njegov sin Aleksandar. Ali, niko od Obrenovića nije krunisan", rekao je Damnjanović za "Politiku".

Prvi krunisani sprski vladar bio je Stefan Prvovenčani, koji je krunisan 1217. godine, ali sve krune Nemanjića su izgubljene tokom turske vladavine.

Inače, prvi kralj moderne Srbije postaje Milan Obrenović 1878. godine. "Ali, ni on se nije krunisao, jer mu Beč to nije dozvolio, uprkos austrofilskoj politici koju je zastupao", rekao je Damnjanović.

Ovu krunu za vreme svoje vladavine nije koristio ni Aleksandar Karađorđević, sin Petra Prvog. "Aleksandar ne samo da se posle očeve smrti 1921. nije krunisao, već nema nijednog snimka gde uopšte nosi krunu." Možda se objašnjenje krije u multikonfesionalnom i multinacionalnom sastavu nove države, Jugoslavije.

Zanimljivo je da postoji fotografija, na kojoj Petar Drugi Karađorđević stoji pored krune svog dede. "Ali ni on nije bio krunisan, jer nije bilo prilike, a ni vremena za to", rekao je Damnjanović.

Najstariji film na Balkanu

O samom krunisanju je snimljen dokumentarni film koji je sačuvan do danas. Njegov puni naziv je "Krunisanje kralja Petra Prvog Karađorđevića odnosno Krunisanje kralja Petra Prvog Karađorđevića i Putovanje kroz Srbiju, Novi Pazar, Crnu Goru i Dalmaciju". Na snimcima se, između ostalog, mogu videti građani u najlepšim odelima kako sačekuju kraljevu svitu.

Ovaj film je najstariji sačuvani filmski dokument ne samo u Srbiji, već i na Balkanu, a snimili su ga Britanci Arnold Mjur Vilson i Frenk Storm Meteršo, tokom septembra i oktobra 1904. godine.

Film je prvi put prikazan u Britaniji, a beogradska premijera filma održana je u Kraljevskom srpskom narodnom pozorištu, u aprilu 1905. godine, u prisustvu kralja Petra, kraljevske porodice, članova vlade, diplomatskog kora i drugih zvanica.

Na listi filmske građe koju je ustanovljena na osnovu odluke Vlade Srbije od izuzetnog značaja, ovaj film se vodi pod rednim brojem jedan.