Pomoć Crvene armije Srbiji: Od Timočke Krajine do Beogradske operacije i Srema

Na osnovu sovjetsko-jugoslovenskog dogovora, potpisanog u Moskvi, koji je objavljen 28. septembra 1944. godine, delovi 2. i 3. ukrajinskog fronta Crvene armije učestvovali su u borbama za oslobađanje Srbije i Jugoslavije, pružajući značajnu podršku jedinicama Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ).

U Jugoslaviji su jedinice Crvene armije sadejstvovale u borbama u Timočkoj Krajini, u oslobođenju Banata i Bačke, učestvovale su u Beogradskoj operaciji, Bici na Batini i oslobađanju Baranje, te u borbama na mostobranima kod Virovitice i Bolmana, kao i u Sremu.

Osim učešća u borbama, od SSSR-a je Jugoslavija, na osnovu tog sporazuma, primila i značajnu pomoć u naoružanju, vojnoj opremi i drugom ratnom materijalu.

U borbama na području Jugoslavije poginulo je oko 8.000 pripadnika Crvene armije.

Početak dejstava Crvene armije u Srbiji

U vreme izbijanja Crvene armije u Rumuniju i s njenim približavanjem Jugoslaviji, u istočnoj Srbiji je najpre formirana 45. divizija, a potom je osnovan 14. korpus NOVJ, u čiji sastav su ušle 23, 25. i 45. divizija, radi sadejstva s jedinicama Crvene armije.

Prilikom formiranja, 14. korpus je imao 51.927 boraca, što je predstavljalo značajniju vojnu snagu NOVJ. Korpus je ubrzo počeo da nadire ka Dunavu, kako bi što brže uspostavio kontakt sa Crvenom armijom.

Nemačka komanda je očekivala izbijanje snaga Crvene armije u istočnu Srbiju, zbog čega je ovde grupisala jake snage. Glavninu neprijateljskih snaga sačinjavala je nemačka 1. brdska divizija i dva puka "Branderburg", sa još nekoliko manjih jedinica. Dve divizije 14. korpusa NOVJ upućene su prema Velikoj Moravi, radi dejstava u neprijateljskoj pozadini.

Posle gotovo dvonedeljnih borbi jedinica 14. korpusa, uz sadejstvo 113. i 223. divizije, artiljerije i tenkova Crvene armije, otpor nemačke grupe je konačno slomljen. Međutim, glavnina ove nemačke grupacije uspela je da se povuče. Uništena je tek pred Beogradom.

Beogradska operacija

Beogradska operacija predstavlja jednu od najvećih i najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu.

Trajala je od 12. do 20. oktobra 1944. godine i predstavljala je deo opsežnog operativnog plana Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije i NOVJ, nadovezujući se bez zastoja na operacije u istočnoj Srbiji. Ova operacija se nastavila gonjenjem nemačkih trupa kroz Srem.

Združene jedinice Crvene armije i NOVJ nanele su u ovoj operaciji nemačkoj armijskoj grupi "Srbija" težak poraz, oslobađajući Beograd, glavni grad Jugoslavije, i najveći deo Srbije.

Jedinicama Crvene armije komandovao je maršal Tolbuhin. Pripadnicima NOVJ komandovao je legendarni partizanski general Peko Dapčević, koji je opevan i u narodnim pesmama.

Oslobođenjem Beograda okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija glavnog grada. Beograd je bio jedini glavni grad u Evropi u čijem je oslobađanju, zajedno sa armijom velike antifašističke sile, ravnopravno učestvovala regularna NOVJ.

Odmah po oslobođenju, Beograd je postao vojni, politički i administrativni centar i sedište vlade nove, druge Jugoslavije.

Tri dana posle oslobođenja glavnog grada, 23. oktobra 1944. godine, započele su "najteže i najduže borbe" protiv nemačkih nacista, ustaša i domobrana Nezavisne Države Hrvatske (NDH) na Sremskom frontu.

"Nije to bio jedinstven front već jedna linija položaja, koja je išla od Beograda do Vinkovaca", rekao je svojevremeno viši kustos-istoričar Muzeja Vojvodine Predrag Bajić.

Borbe na Sremskom frontu okončane su tek 12. aprila 1945, konačnim probojem blizu današnje granice Srbije i Hrvatske, čime su otpočele "završne operacije" oslobođenja Jugoslavije.

Mit o masovnim silovanjima

Na kraju, treba reći nešto i o mitu o silovanjima koja su, navodno, počinili sovjetski vojnici u Srbiji. Pojedinačnih incidenata je svakako bilo i u njima su učestvovali vojnici Trećeg ukrajinskog fronta. Međutim, za razliku od nemačke vojske, Crvena armija je surovo kažnjavala za takve prestupe. Kada su sovjetske trupe ušle u Evropu, komanda Crvene armije se protiv takvih prestupa borila svim sredstvima, uključujući i vojne sudove i streljanja.

U Centralnom arhivu Ministarstva odbrane RF može se upoznati sa nekoliko desetina takvih sudskih procesa, pokrenutih uglavnom protiv nižih oficira i običnih vojnika, kao i jednim procesom protiv zamenika komandanta 429. artiljerijskog puka, koji je ražalovan i poslat u kazneni bataljon.

Bilo kako bilo, istorijska nauka ne poznaje masovne prestupe sovjetske armije ne samo na teritoriji Jugoslavije već i cele Evrope, ali je antisovjetska i titovska propaganda posle konflikta 1948. insistirala upravo na tome. Naročito je bio poznat anonimni pamflet pod nazivom "Zločini pod plaštom socijalizma", koji se često i, po svoj prilici neosnovano, pripisuje Milovanu Đilasu i Titovom biografu Vladimiru Dedijeru.

Ova knjiga obiluje nepotvrđenim podacima i pseudodokumentima, prikazujući, u tipičnom maniru zapadne propagande, sovjetske vojnike kao divlje varvare, kao "surove Hune koje predvodi novi Atila – Staljin". Knjiga je posle 1954. povučena iz jugoslovenskih biblioteka.

Ipak, u srpskom medijskom prostoru se ova tema s vremena na vreme i dalje pokreće, u vidu "skrivene istine o zlim Rusima", uglavnom na popularnim forumima i u komentarima članaka o Drugom svetskom ratu.