Novi PASARS: Sistem za protivvazdušnu i protivoklopnu borbu

PASARS, odnosno protivavionski samohodni artiljerijsko-raketni sistem je jedan od najpoznatijih proizvoda domaće odbrambene industrije, u segmentu sredstava za protivvazduhoplovnu odbranu.

Reč je o sistemu PVO kratkog dometa zasnovanom na čuvenom automatskom protivavionskom topu u kalibru 40 mm "bofors" L/70 kao primarnim i raketama zemlja-vazduh kao sekundarnim naoružanjem.

Namenjen je za zaštitu kopnenih, prvenstveno oklopno-mehanizovanih i artiljerijsko-raketnih jedinica u marševskom položaju, kao i tokom izvođenja borbenih dejstava, ali i za zaštitu objekata velikog značaja od dejstva iz vazdušnog prostora. Efikasan je u borbi protiv bespilotnih letelica, dronova, lutajuće municije, helikoptera, krstarećih raketa, kao i borbenih aviona u niskom letu.

Razvoj i komponente

Prvi primerak sistema predstavljen je javnosti 2017. godine i radi se o osnovnoj verziji sa oznakom PASARS-16, dok je serijska proizvodnja pokrenuta dve godine kasnije. Naoružanje prvih varijanti čine gorepomenuti top, kao i rakete zemlja-vazduh: RLN-1C ili RLN-1C/170, koje zapravo predstavljaju domaću modifikaciju sovjetskih raketa vazduh-vazduh kratkog dometa R-13M (K-13M) "vimpel"; rakete lakih prenosnih raketnih sistema "igla" i "strela 2". Kasnije verzije opremljene su i raketama zemlja-vazduh francuske proizvodnje "mistral 3".

Sistemi naoružanja su zajedno sa kabinom poslužioca (operater naoružanja) postavljeni na šasiju vozila FAP 2026 BS/AV u konfiguraciji 6h6. Sama šasija opremljena je uređajima za automatsku stabilizaciju i nivelaciju, zbog čega je vreme neophodno za prelazak iz marševskog u borbeni položaj manje od jednog minuta.

Bitna karakteristika svih varijanti PASARS-a jesu i oklopljene kabine vozača i poslužioca, koje pružaju visok nivo zaštite posade. U sklopu borbenog kompleksa nalazi se i sistem upravljanja vatrom sa integrisanim centralnim računarom, podsistemom za globalno pozicioniranje (GPS) i sopstvenu orijentaciju, taktički računar komandira, radio-telekomunikacioni uređaj, prijemnik podataka o cilju i pomoćni agregat za napajanje sistema električnom energijom kada je motor vozila isključen.

Do danas proizvedeno je oko 20 primeraka ovog sredstva trupne PVO, uključujući i dva prototipa, a u međuvremenu je pokrenut proces modernizacije, koji je između ostalog rezultirao i najnovijom varijantom prikazanom tokom međunarodnog sajma naoružanja i vojne opreme "Partner 2023".

"Bofors", "mistrali" , "strele" i "maljutke"

Najnovija verzija PASARS-a, montiranog na unapređenoj šasiji vozila FAP 2228, se od svojih prethodnika razlikuje u spektru naoružanja i druge borbene opreme.

Kao i kod ostalih varijanti, glavno oružje ostaje protivavionski top kalibra 40 mm „bofors“ L/70 sa najvećim dometom od 8.800 m po visini, odnosno 11.800 m po daljini i tempiranom, tj. municijom opremljenom blizinskim upaljačem. Topom se može efikasno dejstvovati po vazdušnim ciljevima koji se kreću brzinama do 500 m/s.

Što se tiče raketnih sistema zemlja-vazduh, nova verzija na raspolaganju ima dve vrste ovih sistema. Prvi čine dve francuske rakete "mistral 3+", sposobne za dejstvo po ciljevima na visinama od pet do 6.000 metara, na udaljenosti od 500 do 7.500 m, a koji se kreću brzinama 800 m/s u odlasku i 300 m/s u dolasku. Za navođenje se koristi IC glava za samonavođenje, sa visokom stepenom otpornosti na elektronsko ometanje i mogućnošću dejstva u nepovoljnim meteorološkim uslovima, danju i noću.

Drugi sistem zemlja-vazduh na novom PASARS-u čine dve rakete "strela" 2M i 2MA, sa najvećim vertikalnim i horizontalnim dometom od 2.300 m, odnosno 4.200 m. "Strele" mogu uništavati vazdušne ciljeve koji se kreću brzinom od 400 m/s u odlasku, tj. 320 m/s u dolasku. Verzija „strela 2MA“, opremljena je novim IC tragačem zbog čega je otpornija na ometanje, kao naprednijim blizinskim upaljačem.

Iznad lansera za "strele", smeštena su postolja za lansiranje protivoklopnih vođenih raketa (POVR) "maljutka 2T5", zbog čega se novi PASARS može okarakterisati i kao kompleks osposobljen za protivoklopnu borbu. Modernizovana verzija "maljutke" opremljena je tandem-kumulativnom nadkalibarnom bojevom glavom probojnosti 850 mm za mete sa oklopom od valjanog homogenog čelika iza eksplozivno-reaktivnog oklopa.

Pored naoružanja, ugrađen je i radarski sistem kratkog dometa RPS-42, za otkrivanje, klasifikaciju i praćenje svih tipova ciljeva u vazduhu na taktičkim dometima. Takođe, kao i kod prethodnih PASARS-a, postoji mogućnost dejstva uz pomoć modernizovanog radara "žirafa".

Poslednja, ali možda i najvažnija novina nove varijante prsutna je u segmentu zaštite samog kompleksa. U pitanju je ugradnja anti-dron radio ometača sa sve četiri strane vozila, koji služi za onemogućavanje leta bespilotnih letelica i dronova ometanjem njihovih komunikacionih signala i podsistema satelitske navigacije.

Iz opisanih tehničko-taktičkih karakteristika najnovijeg PASARS-a može se zaključiti da su stručnjaci sa VTI  uspešno primenili pouke izvučene iz savremenih oružanih sukoba, poput Rata u Nagorno-Karabahu 2020. godine i Specijalne vojne operacije u Ukrajini. Najbolji dokaz za to su upravo anti-dron ometači, budući da su za većinu gubitaka sredstava trupne i PVO kratkog dometa odgovorni upravo "dronovi kamikaze", odnosno lutajuća municija.

Pored toga, bespilotne letlice i njihova intenzivna upotreba dovele su do ponovne upotrebe protivavionskih topova kao što je "bofors", koji su tokom proteklih decenija često označavani kao "prevaziđeni" i "neadekvatni" sistemi naoružanja. Stoga deluje da će PASARS, pogotovo njegova najnovija verzija, bez previše poteškoća pronaći svoje mesto u uslovima savremenog ratovanja.