Čovek koji je stopirao podebljavanje granice AVNOJ-a na Savi i Dunavu: Politička škola Ištvana Pastora

Kada se poslednji put sreo sa Aleksandrom Vučićem, najvažnijim saradnikom i prijateljem u njegovoj celokupnoj političkoj misiji, prekinutoj smrću 30. oktobra, predsednik Saveza vojvođanskih Mađara

Ištvan Pastor je od njega zatražio samo da vanredni izbori ne budu 24. decembra, na Badnji dan rimokatolika. Sve ostalo činilo mu se da je uređeno i usmereno. A to "ostalo" je, prema Vučićevim rečima, izvlačenje srpskog i mađarskog naroda iz ralja sukoba.

Ištvan Pastor je preuzeo vođenje najveće stranke vojvođanskih Mađara 2007. godine, kada su njegovi najozbiljniji rivali u mađarskom glasačkom telu prikupljali političke poene obećavanjem teritorijalne autonomije, koja je neminovno morala da vodi nerazumevanju sa Srbima.

Već na kraju trećeg mandata na čelu stranke "stvari" su možda vraćene u normalu, pa je Pastor bio blizu odluke da funkciju prepusti nekom mlađem, kada bi ga verovatno zamenio mladi funkciner stranke Balint Juhas, dokazan u vođenju fondacije Prosperitati i njenog Programa razvoja privrede u Vojvodini uz podršku mađarske vlade.

Odlučio je da se ipak kandiduje i, razume se, pobedio. Njegovi kritičari iz mađarske manjine ovo su razumeli pogrešno: navodno je Pastorova navika da vodi stranku prerasla u potrebu da je vodi.

Dobronamernima je, međutim, bilo jasno da se iskusni političar brinuo za sudbinu "istorijskog dogovora" sa Srbima, i da mu se učinilo rizičnim da vođenje stranke prepusti drugome pre no što se ona dubinski navikne na svoj najprirodniji i u osnovi najpošteniji stav na srpskoj političkoj sceni.

A to je nemešanje u unutarsrpsko pitanje stepena autonomije Vojvodine.

Iskusni predsednik je iskoristio preostalo vreme karijere i života da stranku navikne na blagodati neteritorijalne personalne autonomije i da joj navika pređe u trajnu programsku potrebu.

Jedan od težih grehova Viktora Orbana

Da li je Ištvan Pastor u tome uspeo, videće se pri izboru novog predsednika stranke. Bude li izabran dr Balint Pastor, mladi a već iskusni političar, Ištvanov sin, to će u izvesnoj meri da bude i znak da se stranka navikla na svoj kurs nemešanja Mađara u unutarsrpsko pitanje stepena autonomije Vojvodine.

Ovi, najbolji u istoriji, odnosi između Srba i vojvođanskih Mađara nastali su, pre svega, odustajanjem Mađara od pomaganja vojvođanskim autonomašima u podebljavanju avnojevske granice unutar Srbije.

Vučić: Odnosi Srbije i Mađarske na najvišem nivou, hvala Pastoru

Uzrok nevoljama koje mađarski premijer Viktor Orban ima sa vlastima EU nije, kako se pretežno misli, samo u njegovoj suverenističkoj politici Mađarske u EU, već i u protezanju njegovih ideja na interese Srbije, u isključivanju srpskih Mađara iz autonomaških ciljeva u Vojvodini.

To nemešanje vojvođanskih Mađara u unutarsrpsko pitanje stepena autonomije Vojvodine otežalo je poslove daljeg rasparčavanja Srbije. Bar privremeno. To je jedan od težih grehova Viktora Orbana pred komesarima iz EU.

Pastor je preuzeo vođenje stranke koja je imala i razumevanje za opšte težnje tzv. vojvođanskih partija za podebljanje avojevske granica duž Save i Dunava, ali je morala pred svojom, mađarskom, javnošću da iskazuje i razumevanje za težnje "radikalnijih" partija mađarske manjine ka personalnoj autonomiji, to jest teritorijalnom organizovanju opština sa mađarskom većinom.

Možda je balansiranje i doprinelo da najveća stranka vojvođanskih Mađara pronađe politiku kroz koju će mađarska manjina ostvarivati sve svoje vitalne interese bez štete po vitalne interese države i bez podozrenja većinskog naroda Srbije. 

U nedavnom intervjuu "Politici" Ištvan Pastor je doslovno rekao: "Možda zvuči patetično, kao da je preterano, ali nije. Posebnost situacije bih mogao iskazati činjenicom, koja je veoma retka kod manjinskog političara, gotovo nepoznata, a mogao bih je opisati tako da odavno u meni, u mojim saborcima, ne postoji sukob prilikom zastupanja interesa svoje domovine i svoje nacije, odnosno svoje matične države."

Autonomija Vojvodine kao unutarsrpsko pitanje

Neki će reći da je ovakvu politiku Mađara u Vojvodini opredelio savez SNS i SVM, i biće u najvećoj meri u pravu, ali će ostati i dužni idejama nekih prvaka mađarske manjine izvan Pastorove stranke. Naime, i SVM je u svom političkom programu imao, pored dograđivanja pokrajinske autonomije, i cilj manjinske teritorijalne autonomije u Vojvodini, ali je tek sa tzv. Mađarskom koalicijom pred izbore 2008. bio prinuđen da se suoči sa favorizovanjem težnje ka personalnoj autonomiji. Tada je Jožef Kasa, počasni predsednik stranke, čak upozoravao na moguću štetu po SVM od radikalizacije projekta teritorijalne autonomije mađarske manjine, jer je proglašenje nezavisnosti Kosova veoma suzilo prostor za svaku priču o ovoj autonomiji.

Naime, predsednik DZVM Šandor Pal, sada pokojni, pokušavao je da ubedi vojvođanske Mađare da odustanu od autonomaške politike jer ih ona gura u politički sukob sa većinskom Srbijom, a ne reševa ni jedno pitanje važno za Mađare. Šandor Pal je imao uporište u statistici popisa iz 2002. koji je pokazao da u Vojvodini živi 1.321.807 Srba (65,05 procenata stanovništva), 290.207 Mađara (14,28 procenata).

Slovaci su sa 56.637 odnosno 2,79 procenata bili treća po brojnosti etnička grupa, a četvrtu su činili Hrvati sa 56.546 ili 2,78 procenata, a za njima Jugosloveni, Crnogorci, Rumuni, Romi, Bunjevci, Rusini i još 18 manje brojnih ili simbolično zastupljenih etničkih grupa, na čijem začelju su bili Kinezi.

Godine posle popisa koji je opredelio ovaj stav menjale su strukturu u korist srpske većine, pa je Palova argumentacija da Mađari ne treba da se mešaju u međusrpsko sporenje oko stepena autonomije samo jačala. Šandor Pal, Andraš Agošton i Laslo Sabo Rac uputili su 14.12.2005. pismo Vojislavu Koštunici, Borisu Tadiću i Vuku Draškoviću, u kome su izneli stav da je autonomija Vojvodine unutarnje srpsko pitanje, a ne pitanje manjina kojima niko ne garantuje da i u autonomnijoj Vojvodini neće biti manjina, kao što jesu.

Uprezanje u interese autonomaških srpskih partija u Vojvodini, nejakih za velike političke projekte, nije ni pomerilo vojvođanske Mađare u ostvarivanju njihovog najvažnije cilja: da budu živa veza između Mađarske i Srbije. Shvatili su da samo patriotizam i odgovornost prema njihovoj domovini, Srbiji, otvara vrata prema njihovoj matici, Mađarskoj.

Da li je opet moguće "di su naše pare"

Nije sporno da su razumevanje i lična prijateljstva u trouglu Vučić ‒ Pastor ‒ Orban doprineli oblikovanju bezmalo idilične političke scene u Vojvodini, ali ključni doprinos imalo je sazrevanje političke ideje u najjačoj partiji vojvođanskih Mađara, koja sada pitanje stepena autonomije Vojvodine unutar Srbije ostavlja Srbima, i razliku između vojvođanskih Srba i Srba u tzv. centralnoj Srbiji svodi na razliku između širokih gaća i ukrojenih pantalona. Koje više ne nose ni prvi ni drugi. Posebnost Srba u Vojvodini, na kojoj je ceo buket malih stranaka gradio svoje programe, raspala se kao mehur od sapunice i, kao rezultat, izbacila novi osećaj većine Srba u Vojvodini: da su veći Srbi od Srba u centralnom delu države.

U politici je bivalo moguće i ono što nam danas izgleda apsurdno, kao što može već sutra može da bude moguće i ono što nam danas izgleda malo verovatnim. Moguće je da i neka mađarska partija u Vojvodini, u nastojanju da od "saveza Vučićevih Mađara" preotme vodeću ulogu, usklikne "di su naše pare".

Uverenja pokojnog Pastora, međutim, minimizuju mogućnost takvog razvoja. Jer, kada se, kao krovno telo međunacionalne i međudržavne saradnje, formira strateški savet Mađarske i Srbije, a uskoro će, uprezanje mađarske manjine u podebljavanje avnojevske isprekidane linije duž Save i Dunava biti besmisleno i prevaziđeno, jer se svi njeni ključni ciljevi, kao što su očuvanje identiteta, razvoj obrazovanja i kulture na maternjem jeziku i ekonomsko i socijalno osnaživanje, već ostvaruju bez potencijalno konfliktne priče o teritorijalnoj autonomiji.