"Sazrelo je vreme da u Crnoj Gori jednom za sva vremena utemeljimo crnogorski državni identitet, sviđalo se to nekom ili ne", poručio je na Skupštini Crne Gore u novembru 2018. godine ministar pravde Zoran Pažin. "Dedovi bi vam se prevrtali u grobu kada bi znali kakvu ste rezoluciju predložili i o čemu se danas raspravlja", odgovorio je poslanik Demokratskog fronta Slaven Radunović na istoj sednici.
A raspravljalo se tada u crnogorskom parlamentu o rezoluciji kojom se odluke Podgoričke skupštine iz 1918. o ujedinjenju Crne Gore i Srbije proglašavaju ništavim.
Rezolucija je tada usvojena, a višesatna debata pokazala je tačnost zapažanja tadašnjeg mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija, koji je pozvao da se rezolucija odbaci i prokomentarisao da takav dokument produbljuje tenzije među narodom u Crnoj Gori.
Davni događaj o kojem je reč zbio se na današnji dan pre 105 godina. Tada je Podgorička skupština ili Velika narodna skupština donela odluke o zbacivanju kralja Nikole i dinastije Petrovića Njegoša u korist dinastije Karađorđević, ujedinjenju Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom i podršci ujedinjenju u jedinstvenu državu, Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.
Krvavi Prvi svetski rat, u kojem je srpski narod podneo velike žrtve, bio je praktično gotov, oslobađali su se okupirani krajevi, među njima i Crna Gora. U njoj je posle oslobođenja, formiran Centralni izvršni odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore, a potom su raspisani izbori za narodne poslanike za skupštinu.
Velika skupština srpskog naroda u Crnoj Gori bila je nesumnjivo izraz volje ogromne većine naroda u Crnoj Gori 1918. godine, kaže za RT Balkan akademik Slavenko Terzić, istoričar.
"Ona je bila deo širokog pokreta nacionalnih veća i narodnih odbora širom Evrope krajem Prvog svetskog rata, ali i ugledanja na prethodne uzore ujedinjenja Nemaca i Italijana, kao i proklamovanog načela samoopredeljenja koje je izneo američki predsednik Vilson", navodi Terzić.
On dodaje da su na skupštini, pored većinskog srpskog naroda, učestvovali i muslimani i Albanci. Odluku o ujedinjenju izglasalo je 160 poslanika skupštine, i ona je bila, kako se smatra, uvod u proglašenje zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra u Beogradu.
"Nama je danas teško da sa suženim, nametnutim, natovskim horizontima osetimo i razumemo težnje naroda Crne Gore 1918 – posle viševekovne tuđinske okupacije i velikih stradanja u ratu 1914-1918. godine. Treba imati u vidu i predratne težnje školovanog sloja mladih ljudi u Crnoj Gori koji se suprotstavljao despotskoj vladavini kneza (kralja) Nikole. Crnogorski vladar se sa njima surovo obračunavao o čemu govore kolašinski i bombaški procesi okončani vešanjem izvesnog broja mladih ljudi", ističe Terzić.
Vladar Crne Gore, kralj Nikola Petrović u vreme skupštine nalazio se u inostranstvu, budući da je Crna Gora 1916. godine kapitulirala, nakon čega je Austro-ugarska okupirala.
Ideja o ujedinjenju Srba ni njemu nije bila strana, naprotiv, radio je na ujedinjenju Crne Gore i Srbije sa Mihailom Obrenovićem još 1866. godine, a sporazum, koji nikada nije zaživeo, predviđao je poseban status za njega i dinastiju Petrovića.
"Nikola Petrović je naročito u mlađim godinama bio iskreni pristalica ideje srpskog ujedinjenja. Iako je, kako je bio duže na vlasti, sve više smatrao da srpsko ujedinjenje treba da bude na čelu sa dinastijom Petrovića, odnosno njime kao vladarem Crne Gore", kaže Slavenko Terzić.
On dodaje da je samo po sebi razumljivo da to nije bilo realno jer je Srbija bila finansijski, politički i kulturno mnogo razvijenija od Crne Gore, a u 19. i početkom 20. veka postala je i stožer srpskog ujedinjenja na celom južnoslovenskom prostoru.
Srpski akademik naglašava da je odluka Velike narodne skupštine bila progresivan istorijski čin koji je bio široko podržan od naroda u Crnoj Gori, a samo se manjina bunila protiv tih odluka. Prema nekim izvorima, deo njih su za pobunu finansirali Italijani.
"Istorijska revizija u vezi sa smislom Podgoričke skupštine dolazi u poslednjih nekoliko decenija sa procesom razbijanja jugoslovenske države i njenog drobljenja na više malih sitnih državica. U tome je istorijski apsurd ponovnog, u osnovi, separatnog gledanja na procese srpskog i južnoslovenskog ujedinjenja. Nesumnjivo da je ne samo Podgorička skupština nego i ujedinjenje južnih Slovena 1918. bio važan istorijski korak bez obzira što je to ujedinjenje za Hrvate i Slovence bilo samo prolazna stanica", napominje Terzić.
Crnogorska skupština, ali ovog puta ona iz novembra 2018. godine, tačno na stogodišnjicu događaja u Podgorici usvojila je rezolucijom u kojoj se navodi da je Podgorička skupština bila "instrument kojim je izvršen prevrat u Crnoj Gori".