Masovni pokret, skraćeno Maspok, predstavljao je pokret u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj, koga su pristalice kasnije prozvale "Hrvatskim prolećem". Bila je to kratkotrajna ali žestoka manifestacija ekstremnog hrvatskog nacionalizma, koji će, početkom 90-tih, prouzrokovati rat i raspad Jugoslavije.
Maspok je 1971. zahtevao zabranu upotrebe srpskog jezika u Hrvatskoj i deklarisanje Hrvatske kao nacionalne države Hrvata. Za pripadnike ovog pokreta, savremena Hrvatska je bila nastavak mitske srednjovekovne hrvatske države, čije postojanje objektivni istoričari nisu mogli da dokažu.
Prvog decembra 1971. u Karađorđevu, na sednici Predsedništva Saveza komunista Jugoslavije, iznenada je smenjen deo rukovodstva Saveza komunista Hrvatske - pristalica Maspoka.
Ovaj pokret je uživao podršku velikog dela hrvatskih komunista, tadašnjeg političkog vrha Hrvatske, antikomunista, kao i ustaške emigracije na Zapadu.
Uspon i pad masovnog pokreta
Maspok je insistirao na specifičnoj prirodi i "srednjoevropskoj" kulturi Hrvata, koje ih čine različitim od ostalih jugoslovenskih etničkih grupa.
Zapravo, Maspok je po svaku cenu želeo razbijanje federalne Jugoslavije, ali je pokret u početku u prvi plan stavljao ekonomska pitanja. Hrvatski novac se, navodno, slivao u Beograd, u "srpski džep".
Aktivisti Maspoka su insistirali na "ugnjetavanju Hrvata u Jugoslaviji", na pitanju "(ekonomski) neravnopravnog položaja Hrvata u odnosu na Srbe" i na, takođe nepostojećem, "velikosrpskom nacionalizmu i centralizmu".
Maspok je zahtevao priznavanje hrvatskog jezika kao jedinog zvaničnog u Hrvatskoj i njegovu ekskluzivnu upotrebu u školama, medijima i državnom aparatu, što je faktički značilo izgon srpskog jezika iz Hrvatske.
Pokret je zahtevao i posebnu nacionalnu hrvatsku banku, hrvatsku armiju i posebno predstavništvo u Ujedinjenim nacijama, odvojeno od jugoslovenskog.
Matica hrvatska i "Hrvatski tjednik" su štampali čak i "nacrt ustava nove hrvatske države". U novembru 1971, Matica hrvatska je objavila spisak svih "hrvatskih zahteva": da se Hrvatska definiše kao nacionalna država isključivo hrvatskog naroda, da se osnuje hrvatska nacionalna banka i uvede hrvatski novac, i da hrvatski regruti služe vojsku samo u Hrvatskoj.
U vreme kulminacije nacionalističkog pokreta, Matica hrvatska je prekinula rad na zajedničkom rečniku srpskohrvatskog jezika i odbacila Novosadski dogovor. Novosadski pravopis je zamenjen hrvatskim pravopisom.
Najglasniji u podršci hrvatskim nacionalistima bili su zagrebački studenti.
Uvod u razbijanje Jugoslavije
Prema istraživačima ovog pokreta Mirku Arsiću i Draganu Markoviću, Maspok je predstavljao "ustašku pobunu" pod pokroviteljstvom Savke Dabčević Kučar, koja je tada bila najmoćnija politička ličnost u Hrvatskoj. Kučarova i komunistički funkcioner Miko Tripalo bili su u vezi sa ustaškim vođstvom i prema njihovim direktivama su radili na razbijanju države.
Na nacionalističke aktivnosti Dabčević Kučar i Tripala još tada je ukazivao komunista Miloš Žanko, koji je u januaru 1970, na Desetom plenumu hrvatskih komunista, optužio Kučarovu i Tripala da rade na destabilizaciji Jugoslavije.
Međutim, Žanko je, uz pomoć partijskog ideologa Vladimira Bakarića i uz pristanak samog Tita, isključen iz Saveza komunista Hrvatske.
Tito je u decembru iste godine ugušio i Maspok, ali je ubrzo potom učinio niz ustupaka hrvatskom nacionalizmu. Dozvolio je promenu naziva jezika u Hrvatskoj, a 1974. je konfederalizovao Jugoslaviju, što je značilo smrtnu presudu zemlji.
Vodeći hrvatski komunisti su smenjeni, a mnogi aktivisti i vođe Maspoka su uhapšeni, među njima i bivši general JNA i priučeni istoričar Franjo Tuđman.
Atmosfera Maspoka vratiće se sa ekonomskom krizom kasnih 80-ih. Sve političke ciljeve Maspoka, 20 godina kasnije, ostvario je Franjo Tuđman i njegova Hrvatska demokratska zajednica (HDZ), što će prouzrokovati rat u kome će se raspasti Jugoslavija.
Godine 1991. zapadne zemlje su počele sa priznavanjem otcepljenih republika, u čemu je prednjačila Nemačka.
Iza secesije Hrvatske, kako se pokazalo, stajao je Zapad i njegove obaveštajne službe, kao i jedan deo tadašnjih komunističkih elita, koji se, doslovno preko noći, odrekao stare ideologije. Pokazalo se i da se iza podrške fanatičnom hrvatstvu krio daleko prizemniji i banalniji motiv: preraspodela, u stvari pljačka, do tada zajedničke, društvene imovine.