Savet za srpski jezik, nezavisno telo pri Vladi Srbije, predložiće novoj Vladi, nakon što bude formirana, da izmeni Zakon o rodnoj ravnopravnosti u delu u kom se propisuje upotreba rodno senzitivnog jezika.
Polemika u javnosti o rodno senzitivnom jeziku, odnosno upotrebi ženskih oblika za profesije i titule žena, traje godinama unazad. Sada se prenela i na institucionalni nivo budući da se ovom zakonu, koji je 2021. usvojila Skupština Srbije, protivi telo Vlade.
Zakon, između ostalog, propisuje da državni organi koriste rodno senzitivni jezik "u nazivima radnih mesta, položaja, zvanja i zanimanja", a na korišćenje ženskih oblika za profesije i zvanja obavezuje i medije.
Zakon je stupio na snagu, ali je Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, kao predlagač zakona, odložilo primenu pojedinih odredbi do juna ove godine.
Najveću pažnju u zakonu privukle su kaznene odredbe za državne organe koji ne koriste rodno senzitivni jezik. U javnim polemikama na stranu protivnika rodno senzitivnog jezika svrstala se i Srpska pravoslavna crkva.
Šta traži Savet za srpski jezik?
"U preporuci Vladi Srbije prenećemo stav Saveta da treba ukinuti sve lingvističke odredbe iz Zakona o rodnoj ravnopravnosti jer su napisane bez konsultovanja relevantnih institucija", navodi se u pisanom odgovoru Radiju Slobodna Evropa (RSE) predsednika Saveta za srpski jezik, Aleksandra Milanovića.
Savet za srpski jezik osnovan je odlukom Vlade u martu 2023. sa zadatkom da prati i analizira stanje upotrebe srpskog jezika u javnom životu, kao i da daje preporuke i stručna mišljenja.
Sa druge strane, Zakon o rodnoj ravnopravnosti usvojen je u Skupštini Srbije dve godine pre osnovanja Saveta i u nekoliko članova propisuje upotrebu rodno senzitivnog jezika. Inače, ovaj zakon u širem smislu propisuje mere za ostvarivanje i unapređivanje rodne ravnopravnosti u Srbiji, a ne bavi se isključivo jezikom.
Predsednik Saveta Aleksandar Milanović za RSE kaže da je ovim zakonom rodno senzitivni jezik uveden "političkim dekretom" i da ne proizilazi iz jezičke prakse.
Zakon o rodnoj ravnopravnosti propisuje novčanu kaznu za državne organe od 5.000 do 150.000 dinara (od 43 do 1,276 evra) za više prekršaja koje se tiču pitanja rodne ravnopravnosti i diskriminacije.
Jedan od prekršaja tiče se i upotrebe rodno senzitivnog jezika, odnosno uvodi se obaveza korišćenja rodno senzitivnog jezika, kako se navodi, "u udžbenicima i nastavnom materijalu, kao i u svedočanstvima, diplomama, klasifikacijama, zvanjima, zanimanjima i licencama, kao i u drugim oblicima obrazovno-vaspitnog rada".
Zakonom se predviđa i da su mediji u Srbiji dužni da prilikom izveštavanja "koriste rodno osetljiv jezik i da razvijanjem svesti o značaju rodne ravnopravnosti doprinose suzbijanju rodnih stereotipa". Ipak, za kršenje ove obaveze u zakonu za medije nisu propisane kaznene odredbe.
Savet najavljuje da će preporuke predati Vladi Srbije nakon što bude formirana.
"Sukob ideološke prirode"
Boban Arsenijević, profesor lingvistike na Univerzitetu u Gracu, smatra da je sukob Saveta za srpski jezik i institucija koje se zalažu za upotrebu rodno osetljivog jezika ideološke prirode.
On navodi da je licemerno da Savet za srpski jezik kritikuje uplitanje institucija u korišćenje jezika jer ta institucija to isto čini.
"Licemerni argument dakle krije drugačiji motiv. Jedini cilj (Saveta) je da što više oduzmu moći liberalnoj ideologiji i dobave je sebi, odnosno konzervativnim snagama", navodi Arsenijević.
Ko se još protivi upotrebi rodno senzitivnog jezika?
Na odredbe zakona koje se odnose na rodno osetljiv jezik reagovao je 2021. i Odbor za standardizaciju jezika, naučno-stručno telo obrazovano 1997. godine pri Institutu za srpski jezik Srpske akademije nauka i umetnosti.
Oni su tada naveli da se tim zakonskim odredbama nameće korišćenje izraza poput "vatrogaskinja", "filološkinja", "borkinja" koji, kako se tvrdi "ne da nisu svojstvene srpskom standardnom jeziku, nego predstavljaju nasilje nad njegovim zakonitostima".
Zakon o rodnoj ravnopravnosti ne precizira kako će glasiti ženski oblici imena određenih profesija, već samo nalaže upotrebu rodno senzitivnog jezika.
Na sajtu Koordinacionog tela za rodnu ravnopravnost Vlade Srbije objavljen je "Priručnik za upotrebu rodno osetljivog jezika".
U njemu se predlaže upotreba ženskih oblika za zanimanja kao što je "doktorica nauka", "generalka", "hirurškinja" i slično.