Teorija o starosedelačkom poreklu Albanaca ne pije vodu ni kod američke CIA, obaveštajne agencije zemlje iz koje dolaze glavni likovi koje Albanci na Kosmetu danas klešu u nacionalne spomenike.
U obimom izveštaju CIA na više od stotinu strana o Albaniji, a sa kojeg je skinuta oznaka tajnosti, na samom početku srušen je ovaj novoalbanski mit. Albanci su se doselili na Balkan zajedno sa velikom Indo-evropskom grupom naroda, navodi se u dokumentu CIA. Nisu Iliri i nisu starosedeoci Balkana koji su na Kosovu dočekali Slovene.
Treba, doduše, imati u vidu da dokument o kojem govorimo datira iz 1950. godine, dok je priča o starosedelačkom poreklu Albanaca pokrenuta mnogo kasnije i to u vrlo praktične, političke svrhe: kako bi se dokazalo da Albanci polažu istorijsko pravo na Kosovo i Metohiju. Od predaka Ilira, Albanci dalje razvijaju teorije o Nimanima, kako su se u toj njihovoj postavci sveta zvali srpski Nemanjići, Milušu Kopilićiju, kojeg su sveže doseljeni Srbi prozvali Miloš Obilić i tako dalje u tom smeru.
To što ozbiljni istoričari, poput vizantologa prof. dr Radivoja Radića, koji je o tome 2015. govorio za "Politiku", ukazuju da se Iliri poslednji put pominju u izvorima u 3. veku, a Albanci se prvi put pominju u 11. veku, dakle 800 godina praznine, za ovakve postavke nije ni od kakve važnosti.
Ali, vratimo se na Amerikance iz 1950. godine.
CIA se poziva na rimskog istoričara Strabona koji je zabeležio da su Albanci u veku pre Hrista naseljavali područje oko reke Kure, u današnjem Azerbejdžanu, da su bili važna etnička grupa jer su mogli da okupe vojsku od 80.000 ljudi pod oružjem. Narod koji Strabon naziva Albancima činila su plemena kojima su upravljali "kraljevi" (upitno je da li može da se koristi u današnjem značenju te reči, opaža CIA), a koja su pritisnuta sa juga i istoka i bez mogućnosti da dalje brane svoju teritoriju krenuli u Veliku seobu naroda i tako stigli do današnje Albanije.
Istorija ove Kavkaske Albanije, inače, bila je jedna od tački sporenja Jermenije i Azerbejdžana. U tim raspravama su, između ostalog, azerbejdžanski akademici optuživani da su preimenovali istaknute srednjovekovne političke vođe, istoričare i pisce koji su živeli u Nagorno Karabahu i Jermeniji u 'Albance', kao i da su ovi napori prvi put započeti pedesetih godina 20. veka.
Što se tiče Albanaca o kojima piše CIA negde u sličnom periodu, navodi se dalje da su oni na prostorima današnje Albanije naišli na ostatke naroda Pelazga "superiornije kulture i civilizacije" koji su značajno uticali na njihovu evoluciju. "Drevna istorija Albanaca ne može se sa pouzdanošću utvrditi", ograđuje se CIA.
Iz te maglovite prošlosti, tako, neki srpski naučnici ukazuju da iako postoji kontinuitet albanskog etnonima (imena Albanci), ne postoje pouzdani dokazi o etničkom kontinuitetu, odnosno da je u pitanju jedan isti narod.
Rimsko carstvo potčinilo je Albaniju, navodi se dalje, ali nikada nisu uspeli da asimiluju njenu populaciju.
"Albanci su bili jedini varvarski narod na Mediteranskoj obali koji je imao snage da se odupre nacionalnoj i kulturnoj integraciji koju su sprovodili Rimljani… Zahvaljujući revnosnom negovanju tradicije, Albanci su ostali u neku ruku primitivni od rimskih dana", zapaža CIA. Objašnjava se da su Albanci živeli u neprohodnim planinama, a Rimljani nisu bili zainteresovani da prodiru na teritoriju do koje nije bilo puteva, pa je tako došlo do te netaknutosti rimskom civilizacijom.
"Sudeći po prirodi i karakteru ovih ljudi, dovoljno je elementarno zaključivanje da bi se otkrilo da nisu bili mnogo progresivni u prisvajanju modernog koncepta civilizacije", zaključuje CIA u delu dokumenta koji obrađuje ranu istoriju.
U nastavku, obrađuje se period od 4. do 9. veka ali se Albanci gotovo i ne pominju – govori se o Albaniji koja je 395. godine postala deo Istočnog rimskog carstva i koju su činili manji feudi koji su bili zavisni od većih feuda u Italiji ili na Balkanu. Zatim o pohodima na Albaniju: Justinijana (535. godina), Slovena (7. vek), uspostavljanju trgovačkog saobraćaja između Venecije i Albanije (9. vek).
Tu se zapaža da su Albanci koji su živeli u priobalju došli u dodir sa različitim institucijama Venecije, ali da je većina ostala da živi u planinama "braneći se od Turaka i Slovena".
Govoreći o Albancima iz ovih ranih vekova, treba zapaziti da pojedini vizantijski istoričari Albancima zovu i Slovene koji su naseljavali ovo područje u to vreme, a koji zasigurno nemaju nikakve veze sa Albancima o kojima piše CIA i njihovim potomcima koji su u vreme nastanka dokumenta "ogrezli" u komunizam pod Enverom Hodžom. Tadašnje zbližavanje sa Sovjetskim savezom jedan je od razloga zašto su Amerikancima postali bezbednosno interesantni.
Iz devetog se skače u 18. vek (na stranama koje slede potom ima još jedan kratak izlet u 13, 14. i 15. vek) i Napoleonova osvajanja. Za njih se navodi da su što se tiče Albanije bila neuspešna zbog brojnih pobuna "albanskih snaga u sastavu turske vojske".
Iako CIA Albance smešta još u doba Rimljana, tek na ovom mestu, gde se govori o Napoleonovim ratovima, prvi put čujemo i ime neke lokalne istorijske ličnosti.
To je Ali-paša Tepelenski ili Ali-paša Janjinski "jedna od najistaknutijih ličnosti albanske istorije". Da ne ulazimo u kontroverze da postoje mišljenja da je Ali-paša bio turskog porekla, ova istaknuta istorijska ličnost zapamćena je, osim pobuna protiv Turaka kako bi proširio svoju vlast, i po surovosti i okrutnosti sa kojom se obračunavao sa hrišćanima, Cincarima, Grcima...
Vredno je zabeležiti i jedno zapažanje CIA u vezi sa pokretom oslobađanja malih naroda od otomanske vlasti koji je imao široku podršku Rusije. Albanija se tada našla u nezavidnoj poziciji, beleži CIA.
"Albanska borba uvek je imala antislovenski karakter jer je slovenstvo predstavljalo večitu pretnju. Ovo je glavni razlog zašto su se Albanci, koji su se herojski borili protiv Turaka u brojnim bunama i ustancima, borili pod turskom zastavom protiv ruske vojske u Krimskom ratu".
Ako i ima nekih nedoumica ko su bili Albanci iz rimskog doba, ovi su nam nesumnjivo dobro poznati.