Mađarska manjina je i dalje oslonac Srbije

Savez vojvođanskih Mađara (SVM), na stranačkoj skupštini u Senti, izabrao je za svoga predsednika dr Balinta Pastora, koji je ovu funkciju obavljao privremeno posle smrti Ištvana Pastora, utemeljivača nove politike vojvođanskih Mađara u Srbiji.

Birajući za predsednika mladog, ali već afirmisanog političara, sina Ištvana Pastora, SVM je svoje političke zadatke i ciljeve podigao na "zavetni" nivo, da isključi eventualne smutnje kakve su u periodu pre Ištvana Pastora potrošile mnogo političke energije na proizvodnju sopstvenih problema i problema države Srbije, da sačuva politiku iz poslednje decenije i u "stranačku praksu prenese ogromno političko nasleđe Ištvana Pastora".

Da stranka ostaje na politici Ištvana Pastora potvrdio je i novi predsednik Balint Pastor: "Glavni zadatak i dalje je da se Mađari u Vojvodini i Srbiji osećaju kao kod kuće, da sve učinimo u interesu toga da se naša zajednica razvija. Ono što je dobro za Mađare, to je dobro i za Srbe i za sve ostale koji sa nama zajedno žive u Vojvodini, tako da želimo da budemo jedna odgovorna stranka kakva smo bili do sada." 

Očekivani izbor Balinta Pastora za predsednika ubedljivo najjače mađarske stranke u Vojvodini i njegova jasna vizija života mađarske manjine u istorijskom prijateljstvu sa Srbima osigurali su Srbiji dragocenu političku stabilnost u njenom severnom delu, uspostavljenu istorijskim izborom Ištvana Pastora o nemešanju Mađara u unutarsrpsko pitanje stepena autonomije Vojvodine.

Time su autonomaške vojvođanske partije ne samo dovedene do kvazielitističke marginalnosti u biračkom telu Vojvodine već su njihovi mitovi o posebnosti vojvođanskih Srba, navodno pelcovanih multietničnošću, isterani na čistinu kao detinjasti i inadžijski.

Svoju promišljenost o statusu unutar državnog sistema SVM će i dalje iskazivati prezirom prema "krupnom plenu" u vidu kontrole nad nekim ministarstvom, što joj nesumnjivo može pripasti. Potpredsednica stranke Elvira Kovač požurila je da obznani da će SVM i ubuduće participirati u Vladi Srbije kroz "strategiju državnih sekretara", ubeđena da je od ministarstva kao statusne atrakcije važnije imati niže funkcije koje su se pokazale kao veoma korisne za ostvarivanje brojnih projekata u mađarskim sredinama Vojvodine.

"Ovakva strategija nam omogućava i da koristimo i pokrajinske resurse, i značajna sredstva za infrastrukturne projekte iz republičkog budžeta. Ranije, pre 2012. godine", kaže Kovačeva, "mnogi su nam govorili da i ne sanjamo da dobijamo nešto iz Beograda, a sada je to važan kanal našeg razvoja."

Nema spora da je stranačku politiku SVM odredila i spoljna politika Mađarske, kako u njenoj celini, tako i u njenom segmentu prema Srbiji. Neko će reći, kada obrazlaže politiku Mađarske prema Srbiji, da je još jedan faktor veoma važan, a to je politika Srbije prema njenim nacionalnim manjinama. Pri takvom pogledu se ne može pogrešiti, pogotovu što je politika Srbije jednaka prema svim manjinama, ali to nije podstaklo neke nama susedne zemlje na iole korektan odnos prema Srbiji, a pogotovu ne na nešto slično sadašnjem mađarskom razumevanju problema Srbije.

Prošlost je ostala u prošlosti

Juna 2013. Srbija i Mađarska našle su da mračne događaje iz istorije treba pamtiti kako bi se u sutrašnjici izbegli, a ne da opredeljuju budućnost dvaju suseda.

Najpre je Skupština Srbije posebnom deklaracijom osudila nasilje komunističke vlasti FNRJ prema mađarskim civilima u Vojvodini 1944–46. godine, a potom je predsednik Mađarske Janoš Ader na posebnoj sednici Skupštine Srbije izjavio da Mađarska osuđuje sve one Mađare koji su u Drugom svetskom ratu počinili zločine nad nevinim Srbima i zatražio oproštaj za te zločine.

"Ja, kao predsednik Mađarske, molim za oproštaj za zločine koje su, u ime Mađarske, u Drugom svetskom ratu Mađari počinili protiv nevinih Srba", izjavio je tada Ader, čime su ostali u prošlosti zločini koje ni današnji Mađari ni današnji Srbi ne bi bili spremni da počine.

To još nije bio stepen prijateljstva kakav su bili razvili između sebe i svojih naroda Janoš Hunjadi i Stefan Lazarević. Put ka takvom prijateljstvu potražiće Orban i Vučić. Ali to prijateljstvo bi bez Ištvana Pastora išlo po površini deklaracija dveju suverenističkih vlada koje imaju zajedničkog neprijatelja u agresivnom neoliberalizmu Zapada. Preko Ištvana Pastora to se prijateljstvo uhvatilo za zemlju. I namerava da se drži preko Balinta Pastora.

Samim tim vojvođanski Mađari teško su razočarali srpske autonomaške stranke u Vojvodini, koje su u deceniji posle petooktobarskog puča uspešno rentirale tadašnje shvatanje sadržaja autonomije u strankama mađarske manjine i ostvarivale politički uticaj veći od njihove realne snage. To razočaranje naročito je ispoljeno na nedavnim izborima za Skupštinu Vojvodine, na kojima je vodeća autonomaška stranka LSV sa 2,71 odsto glasova ostala ispred skupštine. 

O dubini nerazumevanja političkih promena u Vojvodini, pokrenutih odbijanjem vojvođanskim Mađara da učestvuju u deplasiranim unutarsrpskim sanjarijama o državnosti Vojvodine, govori i postizborna reakcija na rezultate jednog funkcionera LSV, izjava koja cilja i da diskredituje mađarsku stranku u navodnoj srpskoj službi, i da osumnjiči regularnost glasanja.

On nije potražio uzroke ispadanja LSV iz pokrajinske vlasti već se zapitao otkud mađarskoj partiji SVM toliko glasova u unutrašnjosti Srbije. Naveo je da je SVM u Vladičinom Hanu dobio 35 glasova iako tamo žive dva Mađara po popisu stanovništva iz 2022. godine, zatim je u Vranju, gde živi sedam Mađara, SVM osvojio 92 glasa, u Leskovcu, gde živi 14 Mađara, SVM je osvojio 116 glasova. Naveo je da su slični rezultati beleženi širom Srbije bez Vojvodine. Nije mogao da izborni rezultat SVM razume nikako drukčije nego zakulisnim radnjama.

Visoka cena zagrljaja s maticom

Niko ne može da predvidi ideološki razvoj političara u mladim godinama Balinta Pastora, jer taj razvoj ne zavisi samo od njega. Ni Mađarska, ni Srbija nemaju prave razloge da pokvare odnose, ali će u skoroj budućnosti Mađarsku svakako pritiskati EU da se pridruži prevaspitavanju Srbije za njeno krajnje problematično priključenje "vrlom novom svetu" Zapada. Zavisno od toga koliko Mađarska odoli pritiscima, toliko će pred tek izabranim vođom mađarske manjine u Srbiji biti zapreka za dozivanje idiličnog prijateljstva Janoša Hunjadija i Stefana Lazarevića.

U biračkom telu mađarske manjine Balint Pastor će možda jednog dana morati da se, umesto Ištvana Pastora, suoči s visokom cenom istorijskog zagrljaja mađarske države i mađarske manjine u Vojvodini. Toliko željeni zagrljaj vojvođanskih Mađara s maticom omogućen je pre svega mađarskim zakonom o dvojnom državljanstvu od 2010. kojim je Mađarska dobila novih 1,1 milion državljana. Među tim državljanima je i više od 200 hiljada vojvođanskih Mađara.

Kad su počeli da dobijaju mađarske pasoše, vojvođanski Mađari su na popisu stanovništva 2011. godine imali 253.899 duša. Popis od 2022. pokazao je da u Vojvodini trenutno živi 184.442 Mađara. Mnogo manje ljudi nego što je izdato mađarskih pasoša.

Svesna negativnih posledica istorijskog zagrljaja s dijasporom, Mađarska je pokrenula čitav spektar mera za ekonomsko osnaživanje Mađara u Vojvodini, a zajedno sa Srbijom projektuje i gradi saobraćajnu infrastrukturu koja će vojvođanskim Mađarima pojačati osećanje da ne treba da odlaze iz Vojvodine da bi bili s maticom.

Kao i obično, stvari se ne popravljaju jednakom brzinom kao što se u nacionalnom zanosu kvare, pa su se vojvođanski Mađari kao zajednica već suočili s visokom cenom istorijskog zagrljaja s maticom. Mađarski pasoši su otvorili pojedinačne puteve do tržišta rada, ali su otvorili i procese demografskog opadanja zajednice.

Balint Pastor će se sigurno zapitati kako bi Ištvan Pastor vodio mađarsku zajednicu u Vojvodini sa ovakvim problemom, i sigurno će pokušati s patriotizmom prema Srbiji uz podrazumevajući prema Mađarskoj. Baš kao što bi Ištvan Pastor izabrao.