Srbija i Balkan
Jasenovačke žrtve i u Beogradu: U Prihvatnom logoru Zemun stradalo više hiljada zarobljenika iz NDH
Logor na Starom beogradskom sajmištu bio je najveći nacističko-ustaški logor ne samo u okupiranoj Srbiji, već i na evropskom Jugoistoku
Srem je već 10. oktobra 1941. godine pripao Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, nakon čega su donete odluke da se beogradsko Sajmište, do rata atraktivna lokacija planirana za novogradnju, pretvori u Jevrejski logor Zemun, u koji će biti dovođeni Jevreji "radi konačnog rešenja". Nakon što je ubijeno više od 7.000 Jevreja, logor je preimenovan u Prihvatni logor Zemun, u koji su do kraja rata dovođeni uglavnom Srbi.
Tabla na mestu masovnih grobnica označava da su tu sahranjene "žrtve fašističkog terora", ne kaže ko su bile žrtve, ne piše da su to bili Srbi, Jevreji i Romi i ne piše ko je ubijao logoraše - da su oni žrtve ustaša iz NDH, čiju vlast je podržavala nacistička Nemačka.
Istoričar doktor Nemanja Dević naveo je da je od 1945. do 2020. godine, prema, prilično preciznoj izrađenoj bibliografiji izrađeno oko 200 radova o Starom sajmištu, ali da još uvek postoje stereotipi, počevši od lokacije, do toga ko su sve bile žrtve i koliko je Srba, Jevreja i Roma svirepo ubijeno u zemunskom logoru.
"Prekretnica u proučavanju bila je 1992. i monografija koju je priredio kolega, dr Milan Koljanin, ali danas je taj broj značajno veći", ukazuje Dević, dodajući da broj raste i da se s godina sve više otkriva i proučava.
Dević je objasnio da je prve dve godine to bio jevrejski logor, zbog čega Jevreji imaju poseban sentiment za to mesto i da im je važno, ne samo u Srbiji već i daleko van njenih granica. Kasnije su počeli da dovode i logoraše iz okupiranih srezova.
"Hilda Dajč i njen dnevnik, kao asocijacija na balkansku Anu Frank je, takođe, stradanje na stratištu, ali važno je da istaknemo da je to bio i romski logor, i mesto romskog stradanja. O tome se manje piše i govori u javnosti", naglasio je Dević.
Profesor doktor Darko Đogo ukazao je da su, u pravoslavnom viđenju sveta i stvarnosti, dani nakon Hristovog vaskrsenja posvećeni radosnom osećanju prisustva Božjeg, ali i osvrtanju na najtragičnije stranice, kako lične, tako i kolektivne, narodne stvarnosti.
"Danas imamo mentalne snage da posmatramo taj nepregledni okean žrtava i da imamo tu perspektivu koja je najvažnija", rekao je Đogo.
Kako je naveo Đogo, čovek, po pravoslavnom hrišćanskom shvatanju, stoji na raskršću između prošlosti i budućnosti i jednako pripada precima i potomcima, pa zbog toga ima odgovornost i prema potonjima i prema budućima.
"Mi ovih dana svedočimo, ponekad i tragikomičnim izlivima medijske industrije, koja srpskom narodu nastoji da proizvede osećaj krivice i osećaj zaborava. Imamo mašineriju, naročito medijsku, uposlenu oko toga da se stigmatizuje čitav ovaj narod, jednom kolektivnom oznakom. Sa druge strane, kada god mi kontekstualizujemo naša stradanja i vratimo se u stradanja koja su nemerljiva sa bilo kim i bilo čim, onda dobijemo onu najčuveniju floskulu o tome da se ne treba vraćati u prošlost", ukazao je Đogo.
Đogo je istakao da se, očigledno treba vraćati samo na one tačke istorije koje su "politički prihvatljive" u cilju identitetskog inženjeringa sa se srpski narod svede na bezidentitetsku masu.
Vratimo se, dakle, u blisku prošlost. Prema izveštajima iz 1946. do jula 1944. godine kroz logor je prošlo između 90.000 i 100.000 ljudi, a nastradala je gotovo polovina. Stradalo je više od 7.000 Jevreja i Roma, svi Jevreji su ubijeni, kao i 17.000 "žitelja Srbije", 10.000 "Ličana, Banijaca, Kordunaša i Srba iz BiH", dalje se navodi da je "isto toliko bilo i Sremaca".
"Žitelj Srbije", "Ličanin", "Banijac", "Kordunaš", "Sremac", kako se čudno nekad pisalo Srbin... To su, zapravo, istakli su govornici na konferenciji, nazivi prema geografskoj odrednici, kao što je i Srbin iz Srbije, Srbin iz Bosne i Hercegovine ili Srbin iz Hrvatske, a istina je da je Jevrejski logor Zemun, poznatiji kao Sajmište, koji su formirale nacistička Nemačka i Nezavisna Država Hrvatska jedno od najvećih srpskih stratišta na prostoru bivše SFRJ, poručeno je sa današnje konferencije uoči Dana sećanja na žrtve Prihvatnog logora Zemun.
U početku je logor bio samo za srpske Jevreje i to prvenstveno žene, decu i starce. Svakodnevno, od 8. decembra 1941. do početka maja 1942. godine, jevrejska deca, žene i starci ubijani su na putu od logora do pripremljenih masovnih raka u selu Jajinci i za samo pet meseci u logoru je stradalo više od 6.000 Jevreja. Kada je maja 1942. dovršeno uništavanje Jevreja, a Srbija proglašena za "očišćenu od Jevreja", logor je počeo da prima i druge taoce: partizane, četnike, sve koji su pružali bilo kakav otpor okupatoru, kao i civile uhvaćene na području ratnih dejstava od maja 1942. do jula 1944. godine.
Kroz Prihvatni logor Zemun, kako mu je glasio novi naziv, prošlo je oko 32.000 ljudi, a ubijeno oko 11.000. Logor na Starom sajmištu bio je najveći nacističko-ustaški logor na evropskom jugo-istoku. U savezničkom bombardovanju 1944. godine oštećeni su i porušeni mnogi logorski paviljoni, ali stradali su i poslednji logoraši.
Naše stradanje je deo našeg identiteta
Profesor doktor Bogoljub Šijaković na današnjoj konferenciji ukazao je da se srpski narod u novijoj istoriji, nevoljno, ubrojao u one koji imaju najviše vojnih i civilnih žrtava.
"Višemilionske srpske žrtve u odbrambenim i oslobodilačkim ratovima, nekoliko genocida i varvarske odmazde nad srpskim narodom, prinudni egzodusi i seobe, strane okupacije i nametnute diktature, ekonomske blokade i 'humanitarno' bombardovanje, sva ta patnja i bol ogromnog istorijskog iskustva učinili su da etos žrtve i podviga postane deo identiteta Srpskog naroda", naglasio je Šijaković.
Istakao je da je "naše stradanje deo našeg identiteta".
"Ako ne poštujemo institucionalno naše stradanje, onda znači da poričemo naš identitet", rekao je Šijaković, ističući da institucije moraju mnogo više da se pozabave kulturom sećanja.
Zapisane su izjave svedoka iz perioda 1942-1944. koji su svedočili odnošenju ubijenih logoraša u masovne grobnice. Prema njihovin rečuima kaldrmisane zemunske ulice noćima tokom rata bile su krvave potocima koji su se slivali nizbrdo i da je često u kolima kojima su prevoženi logoraši bilo još živih ljudi, koji su teško povređeni bacani u jame i živi zakopavani.
Na jevrejskom delu zemunskog groblja na Gardošu, u masovnu grobnicu su sahranjena tela 6.500 Srba prikupljenih iz dvadesetak manjih masovnih grobnica na samom zemunskom groblju, što je jedna od najvećih masovnih grobnica.
Profesor doktor Slobodan Antonić govorio je kao sociolog, a rekao je da počinje "čuđenjem, zaprepašćenjem i ljutnjom", jer za 65 godina, koliko živi u Beogradu, nije znao za ovu masovnu grobnicu, dok ga nije kontaktiralo Udruženje Jadovno.
Antonić je, kao i ostali govornici, istakao značaj institucija i nephodnost da se ozbiljnije uključe u edukaciju naroda i čuvanje sećanja na srpska stradanja.
"Postoje mnoge stvari koje se mogu i moraju uraditi. Pomenuta je i mogućnost, pa i neka vrsta obaveze, da se đaci osnovnih i srednjih škola makar iz Zemuna, ako ne iz celog Beograda, dovedu i upoznaju sa mestom gde se nalazi preko 6.000 sahranjenih, većinom, kažu, žena i dece sa Kozare", predložio je Antonić, apelujući na gradsku vlast da nešto preduzme u vezi toga.
U subotu 18. maja 2024, 83 godine od početka pokolja i 80 godina od zatvaranja Logora Zemun, kod spomenika nad masovnom grobnicom, sa početkom u 10.30 časova, udruženje Jadovno 1941. iz Beograda, potomci i poštovaoci žrtava logora Zemun, organizuju molitveni skup i kratak istorijski čas posvećen Srbima ubijenim u logoru Zemun 1942-1944.
