Svet
Poslednji evropski disident: Zašto je Viktor Orban ustao protiv evropskog jednoumlja?
Mađarski premijer je više puta pokazao da je spreman da ustane protiv dominantnih stavova ako veruje da su pogrešni. Međutim, on se nalazi pred najvećim izazovom do sad
U moru jednoumlja koje već godinama dominira u Evropi kada je reč o politici prema Ukrajini i Rusiji, jedan evropski lider pokazao je dovoljno hrabrosti da se izdigne iz mase i usprotivi ratnohuškačkoj politici koja dominira u Briselu.
Premijer Mađarske Viktor Orban izazvao je gnev briselskih birokrata, ali i mnogih evropskih lidera, kada je "na svoju ruku" otišao na "mirovnu turneju", tokom koje je pokušao da spusti tenzije i pokrene diskusiju o okončanju konflikta koji na istoku Evrope bukti već više od dve godine.
Iako Orbanov stav na prvu loptu može delovati pomalo čudno, kratak osvrt na njegovu biografiju otkriva da je mađarski premijer od početka svoje političke karijere imao "disidentsku" crtu, te da je uvek bio spreman da ustane protiv većinskog mišljenja - ako je verovao da je ono pogrešno.
Od buntovnog tinejdžera do premijera
Orban nikada nije bio konformista. On je još kao student u doba komunizma pohađao tada "eksperimentalne" kurseve na kojima su se društvene nauke izučavale izvan čisto marksističke perspektive, kada je stupio u kontakt sa aktivistima-disidentima iz Poljske.
Iako sam nikada nije bio "disident" u pravom smislu te reči, on je oduvek pokazivao simpatije prema protivnicima komunističkih vlasti u Istočnoj Evropi - pre svega prema pokretu "Solidarnost" u Poljskoj, koji je bio i tema njegovog magistarskog rada. Sam Orban je kasnije izjavio da je vreme provedeno u vojsci za vreme protesta u Poljskoj 1981. razbilo njegovu "naivnu veru u komunistički režim".
Orban se prvi put našao u centru pažnje mađarske i evropske javnosti upravo zahvaljujući svojoj hrabrosti da ustane protiv autoriteta. Tokom proslave 33. godišnjice Mađarske revolucije iz 1956, on je 16. juna 1989. godine održao govor pred oko 250.000 ljudi okupljenih na Trgu heroja u Budimpešti.
"Ako se pouzdamo u sopstvene snage, onda ćemo moći da stavimo tačku na komunističku diktaturu. Ako budemo dovoljno odlučni, onda možemo da primoramo vladajuću stranku da se suoči sa slobodnim izborima. Ako nismo izgubili iz vida
ideje iz 1956, glasaćemo za vladu koja će odmah ući u pregovore o početku povlačenja ruskih trupa. Ako smo dovoljno hrabri, onda, ali samo onda, možemo ispuniti volju naše revolucije", rekao je on tom prilikom.
Godinu dana ranije, Orban je sa grupom saradnika formirao Savez mladih demokrata, opozicioni pokret poznatiji po skraćenici Fides. On će 1990. prerasti u politički partiju, sa kojom će Orban osam godina kasnije prvi put doći na vlast - tada i dalje kao prozapadno orijentisani liberal. U tom periodu, Mađarska je pristupila NATO-u.
Međutim, to nije bio kraj Orbanovog opozicionog delovanja. Nakon što su u septembru 2006. u javnost procurili snimci tadašnjeg mađarskog premijera (i Orbanovog ličnog rivala) Ferenca Đurčanja, u kojima on priznaje da je lagao kako bi pobedio na parlamentarnim izborima ranije te godine, kao i da njegova vlada nije učinila ništa značajno u prethodnom mandatu, u Mađarskoj su izbili masovni protesti.
Na njihovom čelu nalazio se upravo Fides, i njegov lider Viktor Orban. Iako protesti, koji su zbog reakcije policije na trenutke bili i nasilni, nisu ispunili svoj glavni cilj - Đurčanj nije raspisao vanredne izbore - oni su "dali krila" Orbanu i mađarskoj opoziciji, koja je na sledećim izborima 2010. godine ostvarila do tada najubedljiviju pobedu od obnove višestranačja u toj zemlji.
Orban - glas razuma u Evropskoj uniji
Nakon povratka na čelo mađarske vlade u maju 2010. godine, Orban je svoju državu usmerio u potpuno drugačijem pravcu u odnosu na svoj prvi mandat.
Kao stariji i dosta zreliji političar, on je shvatio da slepo praćenje dominantnih političkih tokova u Evropskoj uniji ne predstavlja najbolji put za Mađarsku, već da bi ona trebalo - koliko je to moguće - da vodi nezavisnu i suverenu politiku.
Kada se Evropska unija suočila sa do tada nezapamćenim prilivom imigranata sa Bliskog istoka sredinom 2015, Mađarska se oštro usprotivila otvaranju granica i "raspodeli" tražilaca azila u državama EU. Tvrdeći da je reakcija Brisela "isuviše spora", Budimpešta je izgradila barijeru duž granica sa Srbijom i Hrvatskom, kako bi sprečila prelazak velikog broja ilegalnih imigranata.
Orban se pojavio kao "razbijač evropskog konsenzusa" i kada je reč o politici prema Rusiji i Ukrajini, a poslednjih godina i prema Kini.
Mađarski premijer je 2017. kritikovao ukrajinske vlasti zbog tretmana mađarske manjine u toj zemlji, kao i donošenja zakona kojim je ukrajinski jezik proglašen jedinim zvaničnim u državnim školama. To je bio okidač za zahlađenje odnosa Budimpešte i Kijeva, koje je došlo u prvi plan nakon početka SVO u februaru 2022. godine.
Stevan Gajić sa Instituta za evropske studije za RT Balkan kaže da u EU danas postoje samo dva lidera koja su spremna da se suprotstave dominantnom načinu razmišljanja - Orban i slovački premijer Robert Fico,
"Fico je već dokazao da je spreman da se žrtvuje za svoje ideje – to je očigledno, zato što je dobio prilično hladne znake podrške iz Evrope posle atentata koji je preživeo – kao da im je žao što je preživeo. Postoje indicije da je bio planiran atentat i na Orbana. Van EU, tu je Dodik, ali Orban je najznačajniji, zato što je on centar te centralnoevropske koalicije", ukazuje on.
Orbanovi stavovi o sukobu Rusije i Ukrajine, odnosno o potrebi da se stvore uslovi za njegovo okončanje, dobro su poznati. Mađarski premijer je jedini lider u EU koji je podržao kineski mirovni plan iz 2023, a početkom ovog meseca je otišao i na svojih pet "mirovnih" misija u Kijev, Moskvu, Peking, Vašington i Mar-a-Lago, gde je sa svetskim liderima razgovarao o mogućnostima postizanja primirja i okončanja sukoba.
"Mir u rusko-ukrajinskom ratu neće doći sam od sebe, neko mora da ga napravi", poručio je Orban. Iako jednostavna, ova izjava je Orbanu stvorila mnogo neprijatelja u Evropskoj uniji, za koje su bilo kakvi mirovni razgovori mimo "formule Vladimira Zelenskog" tabu tema.
Gajić smatra da je neshvatljivo to što niko u Evropi ne želi da čuje za Orbanovu mirovnu inicijativu, poredeći današnju situaciju sa delima Džordža Orvela i njegovom verovatno najpoznatijom rečenicom: "Rat je mir."
"Orban svet gleda pre svega iz ugla mađarskih interesa, a ne iz neke globalne perspektive. On smatra da bi eskalacija dovela do katastrofe, možda i nuklearne. To je sukob koncepcije NATO-a, sa Orbanovom vizijom koja je bazirana na klasičnoj diplomatiji. On je svestan da Ukrajina i NATO ne mogu da dobiju taj rat. Većini evropskih lidera to smeta, a očigledno je da je to što Orban govori blisko većini stanovnika EU, koji se protive politici NATO-a", ističe naš sagovornik.
Nedavni događaji u svetu, pre svega atentati na dvojicu Orbanovih bliskih saveznika - slovačkog premijera Roberta Fica i nekadašnjeg američkog predsednika Donalda Trampa - nažalost ukazuju na to da držanje "nepopularnih" stavova političare danas može koštati ne samo karijere, već i života.
