Kako su ruske rakete u Vijetnamu uništavale američke bombardere

Pre 50 godina, tokom 12 dana 200 američkih bombardera B-52 izvelo je ukupno 730 naleta nad Severnim Vijetnamom, bacivši preko 20.000 tona bombi u do tada najvećem  američkom bombardovanju posle Drugog svetskog rata, piše "Jurejžn tajms". Mesec dana pre ove operacije, bivši američki predsednik Ričard Nikson obezbedio je svoj drugi predsednički mandat obećavajući da će okončati učešće u ratu u Vijetnamu, koji je postao izrazito nepopularan u SAD.

SAD su se u Vijetnamu borile od 1965. godine. Amerika je bila uključena u mirovne pregovore sa SSSR-om i Demokratskom Republikom Vijetnam (Severni Vijetnam) koga je podržavala i Kina, u okviru onoga što je bilo poznato kao "Pariski mirovni pregovori". Kada su pregovori iznenada prekinuti, Nikson je upozorio vladu Severnog Vijetnama na "opasne posledice" ukoliko se ne vrati za pregovarački sto i pozvao američko vazduhoplovstvo (USAF) da "spase situaciju". Tako je počela kampanja strateškog bombardovanja pod nazivom Operacija "Lajnbeker II", upamćena i kao "Božićno bombardovanje".

Međutim, ova operacija bila je drugačija, jer je cilj bio uništavanje vitalnih vojnih struktura, železničkih linija, energetskih postrojenja, fabrika itd, što je trebalo da "uzdrma Vijetnamce do srži", prema rečima tadašnjeg američkog savetnika za nacionalnu bezbednost Henrija Kisindžera. "Biće prokleto iznenađeni", rekao je predsednik Ričard Nikson Kisindžeru 17. decembra, a sledećeg dana je 129 bombardera B-52 poletelo sa Guama i iz američke baze u Tajlandu da "zbriše oblasti Hanoja i Hajfonga u Severnom Vijetnamu".

Maksimalan psihološki pritisak

"Nikson je želeo da ostavi maksimalan psihološki uticaj na Severnovijetnamce, a B-52 je bio najbolji za taj posao", tvrde istoričari. Međutim, bombardere B-52 ovog puta su dočekali sistemi protivvazdušne odbrane sovjetske proizvodnje S-75 "dvina", koji su mogli da ispaljuju teške bojeve glave na visine veće od 30.000 metara.

Severni Vijetnam je postavio 26 raketa zemlja-vazduh S-75 (SAM), od kojih je 21 bila korišćena u oblasti Hanoja, sa velikom koncentracijom protivavionske artiljerije i složenom radarskom mrežom. Takođe, radarska mreža je tajno poboljšana uvođenjem novog radara za kontrolu vatre. Takođe, taktika koju su koristili B-52 nije se mnogo promenila od Drugog svetskog rata, što se pokazalo fatalnim za operaciju.

Osamnaestog decembra 1972. 87 bombardera B-52 poletelo je iz vazduhoplovne baze Andersen na Guamu, kojima se pridružilo još 42 bombardera sa Tajlanda, označavajući početak operacije. Ovo je bila najmasovnija akcija bombardovanja posle Drugog svetskog rata.

Prve noći operacije severnovijetnamske snage ispalile su 200 raketa zemlja-vazduh S-75, od kojih je pet pogodilo svoje mete. Tri B-52 su oborena, a dva su oštećena.

"Izgledalo je da možete da hodate preko tih projektila na nebu, toliko se žestoko pucalo", priseća se jedan penzionisani američki pilot za Si-En-En. Avijatičar je rekao da je paljba bila toliko snažna da se "moglo čitati novine u pilotskoj kabini". Katastrofalni gubici B-52 prve noći kampanje narušili su moral američkih posada i podigli samopouzdanje severnovijetnamskih snaga.

„Bilo je otrežnjujuće videti naše gubitke“

"Svi smo se u početku plašili B-52, jer su SAD tvrdile da je nepobediv", rekao je Ngujen Van Fijet, vijetnamski veteran koji je oborio četiri B-52. "Ali posle prve noći, znali smo da se B-52 može uništiti, kao i svaki drugi avion", dodao je on.

Treće noći, Severnovijetnamci su prozreli američku taktiku. Bombarderi su leteli u dugim kolonama po unapred određenim trasama i, nakon što bi izbacili svoj teret, pravili su velike zaokrete, pri čemu su postajali ranjivi na ruske SAM-ove.

Vejn Volingford, oficir za elektronsko ratovanje, rekao da je i otvaranje vrata odeljka za bombe povećavalo vidljivost na radaru. "Napadi su bili toliko predvidljivi da bi svaki neprijatelj mogao da vas sruši", rekao je Ron Bartlet, još jedan oficir za elektronsko ratovanje. Treće noći oboreno je još šest bombardera. Rastući američki gubici razbesneli su Niksona, koji se plašio da će "ogormni gubici najmoćnijih američkih ratnih aviona stvoriti suprotan efekat od onog koji je želeo".

Sledeće noći, bombarderi su dobili instrukcije da se približavaju ciljevima sa različitih visina i iz različitih pravaca. Ipak, izgubljena su još dva od ukupno 30 bombardera. Nakon toga, američke snage su napravile predah na Božić.

Tokom akcije izgubljeno je ukupno 15 bombardera B-52, a život su izgubila 33 američka avijatičara. "Bilo je prilično otrežnjujuće videti naše gubitke", rekao je Volingford. Tokom 12 dana napadi su ponavljani 33 puta. Gubici koje je pretrpeo USAF bili su bez presedana, kao i razaranja u Vijetnamu izazvana B-52. Procenjuje se da je oko 1.600 Vijetnamaca izgubilo život u bombardovanju, od kojih je 287 ljudi ubijeno samo u Kam Tijenu blizu Hanoja. Većina poginulih bili su žene, deca i starci, tvrde vijetnamski izvori.

Prizori uništenja, tuge i žalosti

Novinar agencije Frans pres, koji je posetio Kam Tijen ubrzo nakon američkog bombardovanja, opisao je ono šta je tamo zatekao kao "prizore masovnog uništenja, pustoši i žalosti".

"Mnoge kuće su bile bez krova i prozora, a predeo su obeležavali duboki krateri", napisao je Žan Lekler di Sablon u dopisu "Njujork tajmsu" od 29. decembra 1972. godine. Jedna preživela starica je posebno privukla njegovu pažnju: "Na gomili ruševina, starica je rukama pokrila lice i zapomagala: `Gde si sada, sine moj? Ne mogu da te pronađem i sahranim. Amerikanci, vi ste divljaci`."

Prema knjizi istoričara rata u Vijetnamu Pjera Aselina "Istorija američkog rata u Vijetnamu", "1.600 vojnih objekata, kilometri železničkih pruga, stotine kamiona i železničkih vagona, osamdeset odsto elektrana i bezbroj fabrika i drugih objekata bilo je van upotrebe."

Kraj rata u Vijetnamu

Ko je, na koncu, pobedio u ovom ratu? Deset dana nakon završetka ove operacije, 8. januara 1973. godine, pregovori su završeni potpisivanjem Pariskog mirovnog sporazuma između vlade SAD, Demokratske Republike Vijetnam, Republike Vijetnam (Južni Vijetnam), kao i Republike Južni Vijetnam, koja je predstavljala južnovijetnamske komuniste. Sporazumi su označili početak kraja učešća SAD u Vijetnamskom ratu.

Vašington je tvrdio da je operacija vratila Severni Vijetnam mirovnim pregovorima, dok je Hanoj to prikazao kao herojski čin otpora.

U Hanoju, "priča o događajima s kraja decembra 1972. nije bila priča o masovnim gubicima i razaranju, već o herojskom otporu Vijetnama", napisao je istoričar Aselin. Na koncu, kako se ispostavilo, sve što je postigla Operacija "Lajnbeker" bio je izlazak Sjedinjenih Država iz rata.

Tri godine kasnije, Hanoj je pokrenuo ofanzivu velikih razmera na Južni Vijetnam, koja je dovela do pada Sajgona, 30. aprila 1975. Danas istoričari uglavnom smatraju da sva razaranja koja su naneta "Božićnim bombardovanjem" nisu donela nikakvu stratešku korist za SAD.