Drevni grad Alepo: Od Šekspira do "sirijskog Staljingrada"

Alepo nije samo mesto nedavne i odlučujuće bitke u građanskom ratu u Siriji, nego i jedan od najstarijih neprekidno naseljenih gradova na svetu. Ovaj grad možda je bio naseljen još od šestog milenijuma pre nove ere, a arheološka iskopavanja, koja su vršena južno od starog grada Alepa, pokazuju da su tu oblast zauzeli Amoriti u drugom delu trećeg milenijuma pre nove ere.  

To je, takođe, vreme kada se Alepo prvi put pominje u pločama ispisanim klinastim pismom, otkrivenim u Ebli i Mesopotamiji, koje govore o njemu kao delu amoritske države Džamad. Ovi zapisi potvrđuju njegov ogromni trgovački i vojni značaj. Ovako duga istorija se pripisuje strateškoj lokaciji Alepa, kao trgovačkog centra između Sredozemnog mora i Mesopotamije.

Danas je Alepo grad u Arapskoj Republici Siriji, glavni grad istoimene i najgušće naseljene sirijske provincije. Njegova populacija se 2021. procenjivala na preko dva miliona ljudi. Pre građanskog rata, broj stanovnika u gradu iznosio je oko dva i po miliona.

To je danas drugi po veličini grad u Siriji, koga je u međuvremenu zasenio Damask. Ipak, Alepo je i dalje jedan od najvećih gradova u Levantu.

"Sirijski Staljingrad", mesto gde se odigrala "majka svih bitaka"

Vekovima je Alepo bio najveći grad u regionu i treći po veličini u Osmanskom carstvu, posle Konstantinopolja (danas Istanbula) i Kaira. Značaj grada u istoriji čini njegova lokacija na južnoj deonici drevnog Puta svile, koji je prolazio kroz Centralnu Aziju i Mesopotamiju.

Grad je, međutim, danas mnogo poznatiji kao mesto jedne od najtežih, najkrvavijih i najdugotrajnijih bitaka vođenih u Sirijskom građanskom ratu, koja se odigrala između 2012. i 2016. godine. Drevni grad je tada bio podeljen na zapadni deo, koga su držale snage sirijske vlade, i istočnog dela, koga su zaposeli takozvani pobunjenici.

"Sirijska opozicija" se uglavnom sastojala od prozapadne "Slobodne sirijske armije", te Fronta Levanta i Al Nusra fronta, koje su bile povezane sa Al Kaidom i takozvanom "Islamskom državom Iraka i Sirije". S druge strane, islamistima se suprotstavljala legitimna vlada u Siriji, uključujući miliciju Hezbolah, razne šiitske milicije, koje je podržavao Iran i Oružanih snaga Ruske Federacije.

Bitka je faktički okončana u julu 2016. godine, kada su trupe sirijske vlade prekinule poslednju liniju snabdevanja pobunjenika u Alepu, uz podršku ruskih vazdušnih napada. Kao odgovor na to, pobunjeničke snage su pokrenule neuspešnu kontraofanzivu tokom septembra i oktobra 2016, koja nije uspela da probije obruč.

Posle toga, već u novembru, snage sirijske vlade pokrenule su odlučujuću kampanju, koja je rezultirala ponovnim zauzimanjem čitavog Alepa u decembru 2016. godine.

Prekretnica u Sirijskom ratu

Pobeda sirijske vlade označila je prekretnicu u građanskom ratu u Siriji. Ova bitka je još 2016. godine, zbog svog odlučujućeg značaja, nazvana "Majkom svih bitaka" i "Sirijskim Staljingradom". Grad Alepo je tokom ovih borbi pretrpeo velika razaranja. Bitku je obeležilo i nasilje nad civilima, garantiranje civilnih područja, gađanje škola i bolnica koje su izvodili pobunjenici, u nastojanju da, po već mnogo puta oprobanom scenariju, isprovociraju oružanu intervenciju zapadnih zemalja.

Pri tome zabeleženi su mnogi slučajevi teških ratnih zločina, uključujući upotrebu neprecizne improvizovane artiljerije i, iznad svega, hemijskog oružja od strane sirijskih pobunjeničkih snaga.

Bitka za Alepo predstavlja jednu od najdužih opsada u modernom ratovanju, koja je trajala pune četiri godine, u kojoj je poginulo oko 31.000 ljudi, što je skoro desetina procenjenih ukupnih ratnih žrtava. Borbe su, takođe, izazvale teška razaranja Starog grada u Alepu, koji se nalazio pod zaštitom UNESKO-a. Procenjuje se da je 33.500 zgrada bilo oštećeno ili uništeno.

Među uništene lokacije u Alepu spadaju hotel "Karlton citadel", uništen do temelja u bombardovanju 2014. godine, medrese Al Šarafija i Husruvija. Potvrđeno je i oštećenje Velike džamije u Alepu, čiji je jedan minaret razoren. Prema zvaničnim procenama, 1.500 od 1.600 prodavnica na staroj gradskoj pijaci je ili oštećeno ili sasvim uništeno.

Međutim, primećuje se da su razaranja uglavnom bila koncentrisana u delu grada koji su držali pobunjenici: oko 70 do 80 odsto razaranja bilo je u istočnom delu grada. Procenjuje se i da je istočni deo grada bio izložen i pljačkama od strane pobunjenika, a to je faktor koji je takođe doprineo njihovom porazu.

Od Šekspira do Šuhravardija

Slično Damasku, Alepo je grad velike drevnosti, bogate istorije i velike lepote.

Među svedočanstvima o ugledu Alepa je i to što se dva puta pominje u dramama Vilijama Šekspira - u "Makbetu" i u "Otelu".

Odlomci o kojima je reč su reči Prve veštice u "Makbetu", u prvom činu drame: "Njen muž je otišao u Alepo…"

Drugi je daleko poznatiji, kao poslednji Otelov monolog pre njegove smrti u petom činu, u kojem on opisuje kako je u Alepu ubio Turčina: "Jednom u Alepu / Turčin je prebio Mlečanina i prevario državu, / Uzeo sam za grlo obrezanog psa / I ovako ga udario." (Na tom mestu Otelo ubada sebe.)

U arapskoj i islamskoj kulturi drevni grad Alepo ima daleko veći ugled. On je, između ostalog, i mesto u kome je ubijen mistik Šuhravardi (šeik Išrak), koji je napisao "Priču o zapadnom otuđenju".

U ovom spisu Šuhravardi je opisao Zapad kao "zemlju bunara izgnanstva". On je učio da je iskonska domovina duše Istok, a da je sama duša svetlost. Put duhovnog buđenja, za ovog šeika, počinje napuštanjem "zapadnih pećina izgnanstva".

Možda se istorija ponavlja. Svoj nauk učitelj Šuhravardi je platio glavom: pogubio ga je vladar kojeg je pokušavao da prosvetli u Alepu, godine 1190. posle Hrista.