Zauzimanje Kijevsko-pečerske lavre: Ubijanje crkve, duhovnog života i zajedničke istorije

Iguman u kućnom pritvoru, policija blokira pristup manastiru, pet zgrada zapečaćeno, deo svetinja izmešten iz zemlje: tako danas i ovih dana izgleda život jedne od najvećih svetinja pravoslavlja, Kijevsko-pečerske lavre, bez sumnje najvećeg pravoslavnog bisera Ukrajine.

Otkako je u januaru 2019. godine od nekoliko raskolničkih pravoslavnih grupacija formirana "Pravoslavna crkva Ukrajine", kojoj je Tomos o autokefalnosti uručio vaseljenski patrijarh Vartolomej, traju sporadični nasrtaji, nekad blaži, nekad intenzivniji, na Kijevsko-pečersku lavru. U martu su doživeli kulminaciju kada je Ministarstvo kulture jednostrano raskinulo ugovor s bratstvom manastira o zakupu i zahtevalo od njih da se isele.

Od tada im otimaju, deo po deo, ovu svetinju, uz krajnje zabrinjavajuća saznanja ruske obaveštajne službe da ukrajinske vlasti u saradnji s Uneskom izmeštaju mošti podvižnika iz pećina lavre u muzeje na Zapadu i Vatikan, što je ova organizacija za zaštitu kulturnog nasleđa bledo i kratko demantovala izjavom da nisu uključeni u prenos svetinja.

Oglasila se povodom martovskog ultimatuma državnih vlasti Lavri i Srpska pravoslavna crkva koja je to nazvala državnim terorom, podsećajući na notorne istorijske činjenice: da se radi o "vekovnom duhovnom izvorištu i središtu Svete Rusije, krstionice istočnoslovenskog hrišćanstva i Pravoslavlja u savremenoj Ukrajini, Rusiji i Belorusiji".

I apelujući na prost zdrav razum objašnjavajući očigledno: da Ukrajinska pravoslavna crkva "nije zaraćena strana nego živa i delatna Crkva Božja u jedinstvu vere i liturgijskom opštenju sa Ruskom pravoslavnom crkvom i pravoslavnim crkvama uopšte". Naravno da nije bilo zdravog razuma ni u Srbiji, a kamoli dalje, jer je u delu ovdašnjih medija i analiza saopštenje SPC proglašeno za svrstavanje na stranu Rusije, a sama crkva optužena da je pod ideološkim patronatom iz Moskve.

Dekorativni bogoslužbeni život

Krstionica istočnoslovenskog hrišćanstva, kako je nazvana u saopštenju SPC, Kijevsko-pečerska lavra je veliki kompleks koji čini više crkava, podzemni hodnici sa bogomoljama i moštima svetih, sa bezbroj relikvija i svetim moštima velikih podvižnika. Tu je smeštena i Kijevska duhovna akademija, kao i rezidencija poglavara kanonske Ukrajinske pravoslavne crkve. Naseljava je više stotina monaha, pa nije nerazumno zapitati se, iako se odgovor može naslutiti, šta će PCU ova duhovna svetinja koju sa svojih ukupno pedesetak monaha ne može ni da naseli, a kamoli održava duhovni život u njoj.

PCU je jedino važna simbolička okupacija poslednjeg velikog i svima prepoznatljivog znaka koji je ostao kao trajni zalog i podsetnik da je iz krštenja kneza Vladimira proistekla jedinstvena crkvena, nacionalna, društvena i politička istorija danas već tri naroda, ruskog, beloruskog i ukrajinskog, kaže za RT Balkan profesor Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Foči protojerej Darko Đogo.

"Svuda gde je PCU zauzimala crkve, uključujući čak i one delove Ukrajine gde su na demografskom planu većinu sačinjavali Ukrajinci desnog šovinističkog spektra, raskolnici nisu uspostavljali bogoslužbeni život jer svrha te pseudo-crkvene organizacije nije bila da se uspostavi pseudo-crkveni život nego da se zauzmu bogomolje kanonske crkve i uništi bogoslužbeni život Ukrajinske pravoslavne crkve", kaže Đogo.

Pritom, za Lavru je raskolnicima važno da imaju jednu vrstu dekorativno-pokaznog bogoslužbenog života, da se na velike praznike tu na mišiće skupe neki ljudi i da se to zauzme, dodaje naš sagovornik.

"Ali onaj istinski život jednog manastira za koji su potrebne stotine monaha koji bi tu živeli, molili se, održavali Lavru, to PCU ni na koji način, ni kadrovski ni idejni ni bilo koji drugi nije u stanju da uradi", napominje Đogo.

Pravoslavni rezervat

Pred državnim organima, pri tom, Lavra ima poseban status, odnosno njeno iseljenje traži nacionalni rezervat Kijevsko-pečerske lavre, državni organ koji, iz svih saopštenja koja su došla s te strane, Lavru smatra isključivo svojom svojinom.

Ovakav status vuče korene iz 1923. godine kada se, kako kaže Đogo, uspostavila trajna sovjetska vlast u Ukrajini i kada su sve crkve, uključujući i Lavru, trajno oduzete.

"Lavra je posle kroz vreme izuzimana iz te prvobitne nacionalizacije, tako što je jedan deo kompleksa pretvoren u muzeje i trajno nacionalizovan, a jedan deo je ustupljen na bogosluženje kanonskoj crkvi. U međuvremenu se došlo do toga da je kompletan kompleks pretvoren u jednu vrstu posebnog pravnog tela kojim direktno upravlja država, pri čemu je bogoslužbeni i monaški kompleks vraćen na trajnu upotrebu kanonskoj crkvi i to u doba kada raskola po sebi nije bilo", objašnjava Đogo.

On dodaje da je zanimljivo da je današnja Ukrajina koja naglašava svoj antikomunistički karakter jedino tu priznala apsolutni kontinuitet sa ukrajinskom sovjetskom socijalističkom republikom, zadržavajući isti pravni status Lavre.

Posebno je pitanje zbog čega taj status velike pravoslavne svetinje nasleđen iz komunističkog vremena i neznatno preoblikovan nije tokom decenija promenjen, kako se ne bi dogodilo upravo ono što se danas dešava.

"Pre svega, ne postoji politička kultura prilikom studiranja pravoslavne teologije, ljudima se daju opšti recepti odnosa crkve i države i niko ne razmišlja o tome da je važno trajno rešiti pitanje crkve bez obzira na to da li je crkvi trenutno stranačka garnitura naklonjena ili nije", kaže Đogo.

Uz to, u Ukrajini se nije pristupilo sistematskom rešavanju statusa Lavre jer se stalno laviralo između šovinističkih vlasti koje su pravile izuzetak i postavljale nekog dobrog predstavnika koji je obećavao da neće biti izmene statusa ili su na vlasti bili proruski naklonjeni političari, pa se to pitanje nije pokretalo, objašnjava naš sagovornik.

"Dakle, s jedne strane je bilo: ne diraj, jer nam nisu naklonjeni, a s druge strane: ne diraj, jer su nam naklonjeni. Tu su se stvorile traume od komunističke strahovlade, ali ima tu i jedne vrste imperijalne lojalnosti koja je za rusko pravoslavlje vrlo karakteristična", navodi Đogo.

Kako dodaje, to je pravoslavlje u kojem se i danas u svakoj jekteniji ljudi mole za državu, za njene vlasti i njenu vojsku.

"I u Ukrajini se ljudi oduvek mole za Ukrajinu, za ukrajinskog predsednika i za ukrajinsku vojsku. Molili su se 2013. godine, ali i pre i posle toga", napominje naš sagovornik.  

Državna crkva i antidržavni elementi

Kao i sada prilikom otimanja Lavre, i u dobijanju autokefalnosti, preregistraciji crkava, oduzimanju bogomolja i stalnim pritiscima na vernike i sveštenstvo kanonske UPC da postanu članovi PCU, što se sve događalo i mnogo pre sukoba, raskolnička crkva imala je nepodeljenu podršku države. Ili bi se možda moglo reći da je i obrnuto: da su raskolnici ispunili želju države da dobije svoju, državnu crkvu.

Izraz državna crkva koristi se za nekoliko paralelnih stvari, pa kada postavimo pitanje o državnoj crkvi prvo što je važno jeste da se zapitamo kakva je to država čija je to crkva, naglašava protojerej Darko Đogo.

"Jer državna crkva je jedan opšti pojam i on može da obuhvata i status kanonske Grčke pravoslavne crkve u savremenoj Grčkoj koja je dugo bila državna crkva. Ali, ako je država poput NDH, savremene Ukrajine i drugih projekata, razlog postojanja te države je agresivno odvajanje od sopstvene istorije i naroda, agresivno i militantno poništavanje svega onoga što se neće uklopiti u šovinistički projekat gradnje jedne nove nacije", kaže Đogo.

Ta agresija, kako ističe, nije počela neposredno iz države, nego je najpre stvoren šovinistički konstruisan nacionalni projekat, pa je taj projekat dobio svoju državu koja je instrument provođenja šovinističke agende.

"Tzv. PCU je trenutno državna crkva jedne neonacističke države. S te strane ne možemo da se čudimo da su metodi te države i voljnost te crkve da se zauzme, na nivou na kome su se malobrojni klirici tzv. Hrvatske pravoslavne crkve okupili s jedinom svrhom da se uništi realni bogoslužbeni život kanonske crkve", napominje Đogo.

Konačno, ne treba zaboraviti da instaliranje PCU na teritoriji Ukrajine, tako neophodan uvod u današnje preotimanje Lavre, nije samo državni projekat. Možda nisu tačna saznanja ukrajinskih medija da je iguman Lavre mitropolit Pavle, koji je od aprila u kućnom pritvoru, rekao na sudu da mu je carigradski patrijarh ponudio odbacivanje svih optužbi u zamenu za prelazak monaha u PCU.

Možda vaseljenski patrijarh nije stvarno ponudio kanonskom ukrajinskom mitropolitu da svoju slobodu kupi priključivanjem raskolnicima koji mu otimaju manastir. Ali činjenica da je patrijarh Vartolomej praktično stvorio PCU, pored žive i razgranate kanonske crkve, daje razloga da se opravdano sumnja da je takva trampa zaista bila ponuđena.