"Forin afers" predviđa: Kraj moći američkih sankcija

Sankcije su dugo bile omiljeno diplomatsko oružje Sjedinjenih Američkih Država, piše "Forin afers". Ipak, zlatnim danima američkih sankcija se, čini se, nazire kraj, ocenjuje američki list i upozorava da uspon fragmentiranog finansijskog pejzaža otpornog na sankcije ugrožava i američku diplomatiju i nacionalnu bezbednost. 

Tri događaja u protekloj deceniji dokazala su da što se više Vašington oslanjao na ekonomske sankcije, to su više države sa kojima je bio u sukobu jačale i štitile svoje ekonomije.

SAD su 2012. godine pokušale da finansijski izoluju Iran tako što su ga izbacile iz SVIFT-a, globalnog sistema koji omogućava međunarodna plaćanja. Zatim, zapadne zemlje su 2014. godine uvele sankcije Rusiji, što je navelo Moskvu da maksimalno razvije ekonomsku autonomiju. Konačno, Vašington je 2017. godine započeo trgovinski rat sa Pekingom, koji se ubrzo prelio na tehnološki sektor. Ove tri epizode podstakle su pojavu novog fenomena: otpor sankcijama, piše "Forin afers".

Moć Sjedinjenih Država da uvedu sankcije drugim zemljama proizlazi iz dominacije američkog dolara i američkog nadzora nad globalnim finansijskim kanalima. Logično je, dakle, da protivnici SAD pronalaze finansijske inovacije koje umanjuju ove prednosti. Države koje su žrtve sankcija SAD sve češće pronalaze načine da ih zaobiđu pomoću ugovora o razmeni valuta, alternativama SVIFT-u i zahvaljujući digitalnim valutama.

Upozorenja o negativnim efektima prekomerne upotrebe sankcija nisu ništa novo. Još 1998. godine tadašnji predsednik SAD Bil Klinton upozorio je da su SAD postale "zadovoljne sankcijama", i da "deluje kao da Amerika želi da sankcioniše sve koji se njom ne slažu".

U to vreme su ovi strahovi su bili prenaglašeni, a sankcije su i dalje bile relativno delotvorne, ocenjuje "Forin afers".

Međutim, od tada su SAD još češće pribegavale ekonomskim sankcijama, a američki protivnici su odgovorili preduzimanjem preventivnih mera.

Jedan od načina na koji označene države zaobilaze sankcije je bilateralna razmenea  valuta. Ugovori o razmeni valuta direktno povezuju centralne banke jedne sa drugima i ukidaju potrebu za korišćenjem treće valute u trgovini. Kina je prigrlila ovaj alat i potpisala sporazume o razmeni valuta sa više od 60 zemalja, uključujući Argentinu, Pakistan, Rusiju, Južnu Afriku, Južnu Koreju, Tursku i Ujedinjene Arapske Emirate, ukupne vrednosti od skoro 500 milijardi dolara.

Cilj Pekinga je jasan: omogućiti kineskim firmama da zaobiđu američke finansijske kanale kada to žele. Kina je 2020. godine prvi put sa Rusijom većinski trgovala u valuti koja nije američki dolar, čime je su ove razmene postale imune na sankcije SAD.

Šangajska organizacija za saradnju čije su članice Kina, Indija i Rusija je u martu 2020. godine utvrdila da je prioritet plaćanje u lokalnim valutama kako bi se zaobišli američki dolar i sankcije.  

Indija je 2019. godine kupila od Rusije rakete protivvazdušne odbrane S-400. Transakcija od 5 milijardi dolara trebalo je da bude zaustavljena sankcijama SAD. Ipak, Indija i Rusija su ponovo uspostavile sporazum o razmeni valuta koji datira još iz sovjetskih vremena i trgovale su u rupijama i rubljama. 

Države su doskočile sankcijama SAD i zaobilazile ih i zahvaljujući razvoju alternativnih ne-zapadnih sistema plaćanja.

Kako piše "Forin afers", sve dok države koriste zapadne finansijske kanale, posebno SVIFT, neće biti zaštićene od sankcija.

Američki list je podsetio da su SAD su samo jednoj državi potpuno ukinule pristup SVIFT-u, Iranu, ali da Kina i Rusija već razvijaju sopstvene alternative sisteme u slučaju da Zapad na taj način pokuša da ih izuzme iz globalne finansijske strukture.

Kineska alternativa, poznata kao Sistem prekograničnog međubankarskog plaćanja (CIPS), još ne može u potpunosti da zameni SVIFT, ističe "Forin afers", ali je samo njegovo postojanje već pobeda Moskve i Pekinga.

Ukoliko Rusija i Kina budu odsečene od SVIFT-a, njihova rezervna opcija je spremna. Peking bi jednog dana mogao da uslovi kompanije koje žele pristup kineskom tržištu da koriste CIPS, a Kina bi tako izgradila kapacitet da uvede sankcije na plaćanja u juanima i učešće u kineskoj ekonomiji, baš kao što to sada rade SAD.  

Korišćenje digitalnih valuta je treći lek protiv američkih sankcija. Na tom polju prednjači Kina, budući da oko 300 miliona Kineza već koristi digitalni juan.

Ovu digitalnu valutu izdaje kineska centralna banka i čuva se na mobilnim telefonima kineskih građana. Ove nove valute testirane su na Zimskim olimpijskim igrama 2022. godine u Pekingu, a stručnjaci predviđaju da će do 2030. godine digitalni juan koristiti milijarde ljudi.

Digitalni juan je u potpunosti otporan na sankcije, budući da SAD nemaju način da ograniče upotrebu virtuelnog novca koji izdaje centralna banka druge zemlje. Pored toga, kineske bezbednosne službe mogu lako da prate digitalne transakcije kako bi uočile sumnjive obrasce (ili operacije stranih obaveštajnih službenika na kineskom tlu).

Peking je 2021. godine potpisao partnerstvo sa Ujedinjenim Arapskim Emiratima i Tajlandom kako bi izvoz sprovodio u digitalnim juanima. Kina ne krije svoju želju da digitalni juan ospori hegemoniju američkog dolara, piše američki list, a s obzirom da je Kina najveći trgovinski partner većine zemalja, veoma je verovatno da će u budućnosti biti još ovakvih ugovora.

Takođe, ekonomisti predviđaju da će se trećina svetske proizvodnje za nekoliko decenija preseliti u Aziju. U tom kontekstu, regionalna digitalna valuta će svakako biti atraktivna.

Sve ove finansijske inovacije pojedinačno ne bi mogle značajno da utiču na efikasnost američkih sankcija. U zbiru, ipak, sporazumi o razmeni valuta, alternativni sistemi plaćanja i digitalne valute dozvoljavaju državama da zaobiđu i spreče sankcije.

Kako ocenjuje američki list, čini se da je ovaj trend nepovratan, a očekuje se da Peking i Moskva u budućnosti udvostruče napore za sprečavanje sankcija.

Uspon fragmentiranog finansijskog pejzaža ugrožava i američku diplomatiju i nacionalnu bezbednost. Pored podrivanja efikasnosti sankcija, porast finansijskih kanala otpornih na sankcije znači da će ih SAD mnogo teže nadzirati i kontrolisati.

Sve ovo, zaključuje "Forin afers", znači da će u roku od jedne decenije američke jednostrane sankcije možda postati prilično beznačajne.