Nušić i knez Sumbatov-Južin: Prva pozorišna srpsko-ruska saradnja

Srpski pisac, dramaturg i u pravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, zatim upravnik novosadskog Srpskog narodnog pozorišta i Narodnog pozorišta u Skoplju i Sarajevu, diplomata u konzulatima Kraljevine Srbije u Bitolju, Solunu, Skoplju i vicekonzul u Prištini, novinar i publicista Branislav Nušić rođen je na današnji dan, 8. (20) oktobra, u Beogradu kao Alkibijad Nuša, nadimak mu je bio Aga, a najčešći pseudonim Ben Akiba.

Neobično helensko ime nadenuo mu je otac trgovac, cincarsko-albanskog porekla iz bitoljskog kraja, što je budućeg pisca veoma intrigiralo. Zapisao je jednom prilikom: "Ja ne znam ni šta sam. Balkanac jesam svakako. Ima u meni arnautskoga i vlaškoga i srpskoga. Majka mi je srpskog porekla. Najviše sam dakle Srbin."

Pored toga što je svoj narod zadužio pre svega velikim komediografskim opusom – u dramama je vrlo precizno beležio srpski mentalitet i zato se i danas vrlo rado gledaju "Narodni poslanik", "Sumnjivo lice", "Gospođa ministarka", "Mister Dolar", "Ožalošćena porodica", "Pokojnik", "Dr", "Put oko sveta", "Vlast" – Nušić je odgovoran za prvo gostovanje jednog umetnika iz Rusije ne samo u Srbiji nego i na Balkanu.

Nušić organizovao prvo gostovanje umetnika iz Rusije u Srbiji

Naime, dok je bio na čelu Narodnog pozorišta u Beogradu, u zemlji se budi sveslovenska svest, što on koristi da pokrene međuslovensku pozorišnu saradnju, povezujući umetnike sa sličnog ili istog govornog područja. Tako je u martu 1901. godine u Beograd doputovao knez Aleksandar Ivanovič Sumbatov-Južin, čuveni glumac i dramski pisac iz Imperatorskog pozorišta u Moskvi. Sin gruzijskog kneza Sumbatašvilija i ćerke prognanog poljskog oficira-ustanika nije imao u sebi ni kapi ruske krvi, ali je postao jedan od stubova ruske kulture.

U Beogradu je Sumbatov-Južin boravio od 24. februara do 7. marta 1901, i odigrao pet predstava donoseći na scenu Ruja Blaza, Otela, Ričarda Trećeg, Urijela Akostu i Kina u istoimenim komadima Igoa, Šekspira, Guckova i Dime.

Nušić je tada pokrenuo neverovatnu marketinšku kampanju. Mesec dana unapred "Pozorišni list", glasilo nacionalnog teatra koje je čuveni pisac pokrenuo, počeo je da najavljuje Južinovo gostovanje.

U pripremama za dolazak važnog gosta učestvuje cela prestonica: osnivaju se odbori za doček, planira svaki trenutak njegovog boravka, objavljuje se Južinova biografija, a deo odbora odlazi u Novi Sad da sačeka gosta i vozom doprati do Beograda. Tu ga je čekao fijaker da ga odveze do hotela. Ruski umetnik svakog dana je obilazio različite znamenitosti, a bio je u audijenciji i kod kralja i kraljice.

Popravljaju se ili čak delimično prave novi kostimi i dekor za predstave u kojima će igrati Južini. Pozorište je njemu u čast priredilo kao matine svoju najpopularniju predstavu "Đido", ali je za ovu priliku obnovilo i predstavu "Okovi" nastalu po Južinovom tekstu.

Svi glumci i članovi uprave su se fotografisali ponaosob, a od tih slika je načinjen "naročit skupocen album" koji je potom darovan gostu.

Kralj Aleksandar Obrenović odlikovao ga je Ordenom Svetog Save III reda, beogradska opština priredila je u "Kolarcu" veličanstveni banket, a književno-umetnički odbor Narodnog pozorišta, koji su tada uz Nušića činili Janko Veselinović, Stevan Sremac, Dragomir Brzak i Stanislav Binički, jednoglasno je izabrao Sumbatova-Južina za počasnog reditelja.

Ruski istoričar Andrej Šemjakin primetio je da je Sumbatov-Južin u Beogradu igrao samo zapadnoevropsku klasiku i nijednog ruskog pisca, što pripisuje uticaju politike na umetnost – to je bila posledica "novog kursa" kralja Milana Obrenovića još od početka 1880. godine, kada se iz mnogih sfera života u Srbiji (obrazovanja, lekarske delatnosti, umetnosti…) svesno sklanjalo skoro sve što je bilo rusko, što se pak za desetak godina radikalno promenilo.  

Za razliku od oduševljene publike, kritika ne voli "Gospođu ministarku"

Dok se na ovaj dan sećamo velikog srpskog komediografa, pomenimo i kuriozitet da je njegova verovatno najpoznatija komedija "Gospođa ministarka" vrlo loše prošla kod kritike kada je praizvedena 25. maja 1929. godine u Narodnom pozorištu u Beogradu.

Piscu "šale u četiri čina", kako ju je sam autor nazvao, i u kojoj je naslovnu rolu tumačila tada najznačajnija srpska glumica Žanka Stokić, kritika zamera da se dodvorava publici, da je komad pisao za široke narodne mase, osporavala mu je književni kvalitet.

Međutim, ista ta kritika beleži da je publika izazivala autora na scenu posle svakog čina. I to je bilo presudno da predstava ima dug vek, verovatno mnogo duži da nije bilo okupacije. Da je predstava bila veoma popularna potvrđuje i to da su Žanku Stokić na ulici oslovljavali sa "Ministarka".

"Posle praizvedbe publika je oduševljeno klicala, kritika je osuđivala pisca za površnost, povlađivanje najnižem ukusu, korišćenje jeftinim vicevima. Ali sud istorije rekao je drugo: Nušić je naš klasik, naš Šekspir, Gospođa ministarka je jedna od njegovih najboljih, a svakako najpopularnija i najizvođenija komedija – delo koje je obeležilo epohu", zaključila je teatrolog Jelica Stevanović (u knjizi "Gospođa ministarka 75 godina na sceni Narodnog pozorišta").

Zapravo Nušićeve komedije su kroz sve ove decenije dokazale da se mogu čitati i igrati na razne načine i u raznim žanrovima, ali da moraju biti smešne. A taj smeh je lekovit.