Magazin
Termenvoks: Sovjetski insturment koji se svira bez dodira i čiji su tonovi odzvanjali čak i u svemiru
Futurističkog izgleda i još futurističkije tehnologije, termenvoks se sa pravom može nazvati jedinstvenim muzičkim instrumentom, jer ne samo da proizvodi zvuk koji nije ni po čemu sličan drugim instrumentima, već se i svira potpuno drugačije - bez ijednog dodira. Za ovaj izum čovečanstvo (a i potencijalni stanovnici kosmosa) trebalo bi da zahvale sovjetskom fizičaru, koji ga je sasvim slučajno otkrio.
Termenvoks je jedan od najneobičnijih muzičkih instrumenata, nastao početkom 20. veka u laboratoriji sovjetskog fizičara Lava Termena. Za razliku od tradicionalnih instrumenata, termenvoks se svira bez fizičkog kontakta - muzičar pomera ruke u elektromagnetnom polju između dve antene, čime kontroliše visinu i jačinu zvuka.
Slučajno otkriće jedinstvenog muzičkog instrumenta
Termen je 1919. godine radio na projektu merenja dielektrične propustljivosti gasova u Petrogradskom fizičko-tehničkom institutu, kada je primetio da pokreti ruku u elektromagnetnom polju utiču na frekvenciju zvuka. Ovo ga je inspirisalo da napravi prvi model muzičkog instrumenta, tada nazvan eteron. Ubrzo je eteron preimenovan u termenvoks, u čast svog izumitelja.
Prvo javno izvođenje dogodilo se u novembru 1920. godine, kada je Termen predstavio svoj izum na sekciji mehanike. Dve godine kasnije, 1922. godine on ga je demonstrirao i Vladimiru Lenjinu u Kremlju, a vožd proletarijata je navodno bio toliko fasciniran instrumentom, da je čak naučio da na njemu svira "Ševu", ruskog kompozitora Mihaila Glinke.
Popularizacija u svetu i uticaj na muzičku kulturu
Posle uspeha u Sovjetskom Savezu, Termen je otputovao u Evropu, a zatim u SAD, gde je 1928. godine patentirao termenvoks i prodao licencu kompaniji RCA. Ovo je dovelo do šire popularizacije instrumenta, naročito među muzičarima kao što su Džordž Geršvin i Moris Ravel.
Jedna od najznačajnijih termenvoks umetnica bila je Amerikanka Klara Rokmor, koja se u ovaj instrument zaljubila, a veštinu sviranja na njemu učila od samog Termena. Rokmor je imala formalno muzičko obrazovanje i uspela je da usavrši tehniku sviranja na termenvoksu, što je pomoglo njegovoj popularizaciji u klasičnoj muzici, a kasnije i filmskoj muzici.
Melodija termenvoksa dospela čak i u svemir
Termenvoks je odigrao značajnu ulogu i u komunikaciji sa vanzemaljcima. Početkom novog milenijuma, 2001. godine ruski naučnici su iskoristili termenvoks za stvaranje zvučnih poruka koje su poslate u svemir. Eksperiment je imao za cilj testiranje mogućnosti komunikacije sa potencijalnim civilizacijama u kosmosu kroz elektromagnetne talase,
U jednom delu poruke sadržala se i muzika, koja je po mišljenju naučnika jedina mogla da prenese emocionalnu komponentu života na Zemlji. Uz pomoć audiorekordera snimljeno je nekoliko zvučnih zapisa izvedenih termenvoksom, a u kosmos su poslati fragmenti Vivaldijevih "Godišnjih doba" i Rahmanjinovog "Vokaliza" i, naravno, "Kaljinka".
Termenvoks u savremenoj muzici i filmu
Iako je termenvoks dugo bio poznati kao "zaboravljeni instrument", njegov jedinstveni zvuk našao je mesto u modernoj muzici i filmskoj industriji. Od klasičnih kompozicija do eksperimentalne elektronske muzike, ovaj sovjetski instrument neverovatnog izgleda i još neverovatnijeg zvuka je inspirisao brojne umetnike.
Mistični ton termenvoksa zauzeo je posebno mesto i filmskoj industriji, budući da se tonovi koje on stvara savršeno uklapaju u naučnofantastične ili horor scene. Ovaj instrument je, i nakon više od jednog veka od nastanka, ostao simbol avangardne muzičke vizije i dokaz da spoj nauke i umetnosti može dovesti do neverovatnih inovacija.
