U poseti Svetom Nikoli
Kada ste u poseti centru turskog turizma, mediteranskom velikom gradu Antaliji, profesionalniji vodiči ne propuste priliku da podsete kako se u blizini nalaze antički Patara i Mira (ili Majra), gde je u trećem veku rođen i potom arhiepiskop mirlikijski bio Nikolaj, ili Sveti Nikola Čudotvorac. Blizina geografije i istorije jednog od najvećih hrišćanskih svetitelja koji važi za zaštitnika putnika, moreplovaca, ribara i splavara, bude radoznalost.
Mira ili današnji Demre je 90 kilometara zapadno od dvomilionske Antalije. Još jedan sat vožnje niz obalu zadivljujuće lepote, i stiže se do Patare, blizu modernog gradića Gelemiša.
Patara, kasnije nazvana Arsinoe, bila je cvetajući pomorski i trgovinski grad na jugozapadu Likije, geopolitičkog regiona poznatog još iz poznog bronzanog doba, pre gotovo 3.500 godina. Sa prirodnom lukom, Patara je bila glavno likijsko pristanište. Bila je među vodećim gradovima i imala maksimalna tri glasa u Likijskoj ligi tri nezavisna grada-države, prvog demokratskog saveza u istoriji.
Prema mitu, Pataru je osnovao Patarus, sin jednog od olimpijskih bogova Apolona. Patara je bila čuvena po Apolonovom hramu, navodno najvećem posle Delfijskog u staroj Grčkoj. Patarske sveštenice su proročanstvo Apolonovo davale samo tokom šest zimskih meseci.
Patara je izgleda primala doseljenike Dorjane sa Krita. Aleksandar Veliki je te krajeve osvojio 333. godine pre nove ere. Grad je formalno prisvojila Rimska imperija 43. godine n.e. i žitelji su rano primili hrišćanstvo.
Danas se kroz ruševine antičke Patare stiže na najdužu plažu na obalama Turske koja se prostire na 18 kilometara. Još važnije, izbegla je razvojne poduhvate koji su oštetili mnoge manje plaže po Mediteranu, upravo zbog ruševina nekada moćnog grada i obitavanja morskih kornjača iz vrste glavata želva koje tu polažu jaja već 40 miliona godina.
Prema životopisu, Nikola je rođen oko 280. godine n.e u Patari kao jedinac znamenitih i bogatih roditelja Teofana i None. Duhovni život je počeo u manastiru Novi Sion kod utemeljitelja bogomolje, njegovog strica Nikolaja, episkopa patarskog. Tu se i zamonašio. Posle smrti roditelja, razdelio je siromašnima svu nasleđenu imovinu. Navodno, vođen čudesnim glasom, krenuo je u narod da širi veru, pravdu i milosrđe i već svojom pojavom je donosio utehu, mir i dobru volju među ljude.
Učestvovao na Prvom vaseljenskom saboru
Nikola je prisustvovao Prvom vaseljenskom saboru 325. godine, a tokom godina su se priče o njegovim čudima prilikom spasavanja dece i o radu za siromašne, širila po svetu. Postao je poznat kao zaštitnik dece, moreplovaca i kao darodavac, naročito mališanima. Umro je 6. decembra 343. godine.
Nikola je bio voljeni svetac sve do 1500-tih godina i Reformacije koja je iznedrila protestantizam, religiozni pokret koji je odustao od svetkovanja svetaca. Kasnije je u skladu sa tradicijom zapadnih naroda ponovo stekao popularnost kao Deda Mraz, figura koja prati novorođenog Isusa i deli darove deci, ali ne 6. decembra već na Božić.
U pravoslavlju je Nikola Čudotvorac ostao mnogohvaljeni svetac. Iz Vizantije su tradicija i priče o Svetom Nikoli došli do gradova Rusije, u kojoj je postao najslavljeniji svetac, zaštitnik slabih pred jakima, potlačenih od tlačitelja, siromašnih u odnosu na bogate, prvak obespravljenih. U Srbiji je Sveti Nikola najčešća slava i 19. decembra, kako se obično kaže, pola nacije su domaćini, a druga polovina im dolazi u goste.
Sveti Nikola je veliki deo čudotvoračkog života proveo u Miri, današnjem Demreu, gde mu je posvećena crkva. Mali grad Demre, smešten je na spektakularnoj Turskoj rivijeri. Na jugu su tirkizne vode Mediterana, strme hridi i vrludave staze koje povezuju usamljena ribarska sela i peščane uvale. Na severu, posle borovih šuma, štrče vrhovi planinskog masiva Taurus. U neverovatnom spoju prirodnih lepota i istorije Sveti Nikola je, kažu, činio čuda.
Mira je bila jedan od najvažnijih gradova antičke Likije. Pronađeni novčići potiču iz 300-te godine pre Hrista, ali je grad osnovan u petom stoleću. Cvetao je kao deo Rimske imperije kada su sagrađeni mnogi javni objekti.
Mira je dobila ime po miri (botanički izmirna, commiphora myrrha), vrsti crvenkasto-braon mirisave smole, u stara vremena cenjene trgovačke robe. Mnoge od slavopojki Svetom Nikoli ističu da je bio arhiepiskop u mestu nazvanom po miri na koju je mirisalo ulje korišćeno u njegovim obredima.
Topla i plodna zemlja i u decembru daje ukusno povrće, nar i pomorandže očaravajućeg mirisa. Lokalne rukotvorine u vidu ćilima i događanja poput borbi kamila stanovništvu u današnje vreme donose dodatni novac.
Značajna hrišćanska zajednica Grka je obitavala u Demreu do 1920-tih, pre razmene stanovništva između Grčke i Turske.
U Demreu postoje četiri istaknute statue Svetog Nikole koje ga predstavljaju kao srednjevekovnog Božić Batu, pravoslavnog visokodostojnika, modernog zapadnjačkog Deda Mraza i autentičnog Sveca od Likije. Različite su ideologije iza tih alternativnih vizija sveca. Za jedne je Sveti Nikola dobrotvor koji brine za decu. Za druge, pre svega jedan od najvažnijih svetaca u hrišćanskoj crkvi. Za treće, veseli, svetovni i komercijalni simbol dolazećih praznika… No, svi ga doživljavaju kao darodavca.
Ruševine antičke Mire su 1,5 kilometara od Demrea. Tu je nekropola kraj mora, izuzetan skup kamenih grobnica sa bogato ukrašenim naličjima uklesanim u prednji deo hridi. Grobnice su sagrađene kao kopije boravišta najstarijih žitelja Mire. Rimski amfiteatar je najveće i najbolje očuvano likijsko pozorište. Deset hiljada gledalaca je moglo da se smesti u 35 redova.
No za pravoslavne hodočasnike i većinu turista vrhunac u Demreu je Crkva svetog Nikole, oko 150 metara od glavnog trga. "Muzej Svetog Nikole", što je zvaničan naziv, je 2013. posetilo 528.800 gostiju, najviše za pojedinačno odredište u regionu.
Demre je još uvek pošteđen velikog broja turista što je slučaj u naseljima ka istoku, ka Antaliji. Najviše ih je iz Rusije, prema podatku još iz 2007, gotovo 250.000. Oni jednodnevnom posetom Demreu spajaju razgledanje sa kupanjem i piknikom.
Crkva u čast Svetom Nikoli, Aja Nikola Kilisesi u Demreu, u kojoj je i njegov sarkofag, podignuta je 520. godine na ostacima bogomolje u kojoj je arhiepiskop mirlikijski služio. Nova crkva je trebalo da smesti mnogobrojne vernike koji su dolazili na svečev grob.
Napadači Saraceni sa Arabijskog poluostrva su razorili Miru i crkvu u sedmom i u devetom veku. Onda se, po predanju, 1087. u čudesnom snu Nikola javio "hristoljubivom i pravednom svešteniku" u Bariju, u Italiji da želi da njegove mošti budu preseljene. Svečeve "miropomazane" ostatke su iz Likije brodom prevezli trgovci iz Barija. U tom gradu i danas počivaju.
Za to vreme je stolećima reka Mira menjala tok i plavila crkvu muljem dok je nije zatrpala četiri, pet metara pod zemljom. Posle inicijative ruskog cara Nikolaja Prvog (1825-1855), crkva je 1862. obnovljena, dodat je toranj i učinjene izmene u vizantinskoj arhitekturi. To je, po stručnjacima, narušilo originalni izgled objekta.
Crkvu smatraju, zbog arhitektonskog i religioznog značaja, trećom najvrednijom vizantijskom strukturom u regionu Antalija. Posebno su vredne zidne freske iz 12. veka. Severni dodatak luka sadrži jedini u Turskoj životopis svečev.
Unutar crkve je nekoliko sarkofaga za koje se tvrdi da predstavljaju prvobitni grob Svetog Nikole. Jedan je u levom delu, čija je prednja strana razbijena. No, oznaka na sarkofagu predstavlja dve figure koje nisu sveštena lica.
U sredini je još jedna grobnica sa oštećenim vrhom za koju se ponekad kaže da je prava. Uopšte, rupe na sarkofazima su omogućavale hodočasnicima da prikupe "smolu" Svetog Nikole za koju se verovalo da leči.
Sledeća je grobnica nad kojom je u kamen uklesan tropar kralja Nikolaja posvećen Svetom Nikoli. Na osnovu fragmenata na poklopcu može se zaključiti da je pripadao originalnom sarkofagu Svetog Nikole.
Danas pravoslavni hodočasnici, pretežno Rusi, stoje smerno u redu kako bi došli do originalne grobnice Svetog Nikole, da zapale sveću (što je protivno praksi u Turskoj) i dodirnu sveto kamenje, koje je uglavnom iza zaštitnog stakla.
Ruski interes za crkvu u Miri se pojavio tokom Krimskog rata (1853-1856). Vlada Rusije je, u ime grofice Ane Galicije, kupila crkvu i okruženje. No, nekoliko godina kasnije su osmanski vladari proglasili prodaju ništavom smatrajući da preuzimanje crkve služi širenju političkih ciljeva Rusije.
Crkva je od 1903. bila ponovo skoro zatrpana pa su pravoslavni vernici tokom 1920-tih odustali od nje. Stručnjaci Muzeja Antalije i Univerziteta Ankara su 1989. počeli restauraciju crkve koja je neki metar ispod nivoa zemlje. Imali su široku podršku lokalne administracije, Vaseljenske Konstantinopoljske patrijaršije i fondacija poput Aristotel Onazis i jednog od najbogatijih Turaka Vehbi Koča. Još 1982. crkva je uvrštena na listu Svetske baštine UNESKO.
Bogosluženje u crkvi je svake godine na slavu Svetog Nikole, ali po gregorijanskom kalendaru, 6. decembra. Obično služi mitropolit Mire Hrizostom koji dolazi iz Istanbula.
Svakih deset godina patrijarh Vaseljenski i Konstantinopoljski Vartolomej predvodi liturgiju. Poslednji put je tako bilo 2013, kada se, po običaju, okupilo oko 500 ljudi.
