Besmisao baroknog dnevnopolitičkog apsurda

O jednoj Novoj godini, put nas je naveo kroz zaboravljeno Pomorišje. Arad je bio provincijski pust, iako su božićni i novogodišnji praznici u Rumuniji bili u jeku.

Jedini restoran koji je u centru grada radio prvog januara bio je "Mekdonalds". Rupa na rumunskoj zastavi lenjo je visila sa jarbola, čekajući da kroz nju padnu prve pahulje snega ili da makar dune dašak vetra.

Kakav-takav puls obamrlom gradu davali su prazni tramvaji koji bi prošli s vremena na vreme.

U siromašnom i zapuštenom, ali ipak lepom Aradu, snimili smo grob i kuću Save Tekelije. Da smo među svojima, ili da su oni nekada bili među nama, svedočili su ćirilički natpisi na kućama u selima Santu Mare, Secusigiu, Munar i Sanpetru: Vitomir Čekić, Živa i Mirjana Barzin, Milivoj Ćurković, Đoka i Zorka...

Premda u Evropskoj uniji, Pomorišje je tužan, vidno siromašan, pust i nekako beznadan kraj, urušen sam u sebe.

Nedaleko od magistralnog puta koji vodi ka Srbiji, sa desne strane, odvaja se seoski puteljak kroz selo Munar, ka starom manastiru Bezdinu.

Dok se u Italiji rađao barok...

U manastiru nas je dočekao nastojatelj, monah Ilarion, rodom iz Veternika. Poslužio nas je čašom vode i posnim kolačima.

Sa freskopisanog stropa oronule kupole manastirske crkve, podignute krajem 16. veka u srpsko-vizantijskom stilu sa primesama moravske škole, posvećene Vavedenju Presvete Bogorodice, kapale su Hristove suze od maltera.

Ilarion ih je, kao da su od dragog kamenja, prikupljao i pažljivo nekud odnosio.

Otprilike u isto vreme kada je na zemlji vlastelinske porodice Jakšić zidana bezdinska manastirska crkva, u Italiji se rađao barokni stil u slikarstvu i arhitekturi.

Vojvodina zdravom razumu

Rađanje baroka volim da posmatram na našoj slonovskoj stazi u Rimu, dugoj tek nešto više od kilometra, na potezu od Pjace del popolo do crkve San Luiđi del Frančezi i kapele Sant Agostino. Ko voli Karavađovo delo i poznaje život ovog genija i ljutog kavgadžije, zna o kakvom užitku duha se radi.

Pripadam, naime, ljudima koji u osunčanom Rimu nemaju kompleks memljivog i oronulog Bezdina, niti u Bezdinu imaju kompleks Rima.

Srpsko-vizantijski stil u sakralnom sazvežđu današnje Vojvodine

U vreme prvih porođajnih kontrakcija baroka u njegovoj postojbini, dakle Italiji, primese srpsko-vizantijskog stila uveliko su bile prisutne i krasile sakralno sazvežđe današnje Vojvodine.

Pišem ovo zbog toga što, uz Kovilj i još neke stare hramove, ne postoji "vojvođanskiji" manastir od Bezdina koji, kako bi to verovatno rekao Simo Matavulj, nije ni mogao da bude podignut u baroknom slogu.

Od Bezdina do nekadašnjeg upravnog administrativnog centra Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata u Temišvaru nema ni sedamdeset kilometara. Govoreći o današnjoj Vojvodini, politički ekstremisti široko zaobilaze njen istorijski i politički smisao.

Barok je došljak, kao svi ostali

Ne postoji, sa druge strane, ni lepši manifest baroka, od lako dostupnih Karavađovih slika u rimskim crkvama duž ulice Via di Ripeta.

Barok je došljak u današnju Vojvodinu, baš kao svi ostali stilovi u umetnosti i arhitekturi, ali i ljudi koji to ciljano zaboravljaju.

Donosili su sa sobom samo oni koji su imali šta da donesu, a Srbi su sakralnom sazvežđu današnje Vojvodine prinosili najpre svoje srpsko-vizantijske crkve i slikarstvo.

Tek u 18. stoleću, barok se preko Alpa razlio po Evropi, kao nekakav kontrahanibal, a njegovi seljački odjeci dopiru do naših provincijalnih krajeva tadašnjeg Austrijskog carstva, prodirući pomalo preko Save i Dunava, gde se u 18. veku smenjivala otomanska i austrijska vlast.

Sami Austrijanci su, slovom Beogradskog mira, srušili prve barokne zgrade u Beogradu, među kojima je dominirala Virtembergova kasarna, između današnjeg "Ruskog cara" i približno današnje Zmaj-Jovine ulice.

Ostatke ostataka baroknog Beograda moguće je danas videti samo na Kalemegdanskoj tvrđavi.

Srbija kneza Miloša i njegovih naslednika kasnije je rado prihvatala odjeke baroka, ali i drugih tada savremenih stilova, pa mnoge crkve po Beogradu i centralnoj Srbiji liče na one koje su u međuvremenu podizane po Bačkoj, Sremu, Baranji ili Banatu.

I sam sam u Valjevu, pre više od četiri decenije, kršten u hramu koji više nalikuje bačkim, nego srpsko-vizantijskim crkvama.

Šta ćemo sa barokom u Vijetnamu?

Barok koji ukrašava moje životno iskustvo nije lokalni, ni dnevnopolitički. On je doživljajni, ukoliko tako mogu da kažem. Barok sam sretao putujući pomalo po Evropi, Rusiji, čak i jugoistočnoj Aziji.

Novosadski omaž upokojenom ustavnom fantomu

Simpatične građevine, zaostale iz vremena francuske okupacije i kolonijalne uprave u Vijetnamu, viđao sam po celom starom Hanoju. Među njima su neke od najlepših nastale u baroknom stilu ili inspirisane barokom.

Budući da su ih podigli okupatori u klasičnom smislu te reči, znači li to da Vijetnamci danas treba da se odreknu tih lepih građevina i svoje istorije?

Da je "izvorno" srpski, barok bi danas proterivali iz Vojvodine

Tvrditi danas da su "vojvođanske" crkve ekskluzivno barokne, iako najmanje polovina onih koji to tvrde o samom baroku ne znaju ništa, niti su ikada videli iole značajnije barokno delo, a "srpske" ekskluzivno raško-vizantijske, može da znači samo dve stvari: manjak obrazovanja ili lošu političku nameru.

Niti su crkve podignute u srpsko-vizantijskom stilu ikakva arhitektonska novina u Vojvodini, niti je barokni graditeljski stil ekskluzivna odlika Vojvodine.

Barok je dođoš u Vojvodinu, koji bi na podjednako žučan i psovački način bio ovde dočekan od ekstremista, da je "izvorno" srpski, odnosno da je na mestu srpsko-vizantijskog graditeljskog stila.

U tome je čitav štos.

To je, ujedno, jedina veza ekstremista sa barokom. Oni bi da svoje političke vlažne snove uguraju pod barokna zvona, tornjeve i svodove, izvrćući pritom vrednosno činjenicu da su Habsburzi, insistirajući da se Srbi priklone baroknom graditeljskom stilu prilikom podizanja svojih crkava, zapravo pripremali teren za njihovo unijaćenje.

Zar nije paradoks epskih razmera da oni koji se, tobože, zalažu za vojvođanske raznolikosti pokušavaju da uguše upravo te raznolikosti pozivajući se na nametnuto stanje koje je više bilo posledica politike Habsburga koji su pokušavali da pomenuto sakralno sazvežđe arhitektonski unifikuju, nego volje crkve i njenih vernika?

Srbi se, ipak, na kraju nisu pounijatili, čak ni kao podanici Habsburga, pa otuda ni njihovi novi hramovi u njihovoj zemlji mogu da budu podizani onako kako vernici to žele.

Najava ateista da će neke od novih pravoslavnih crkava podignutih u Novom Sadu i drugim gradovima današnje Vojvodine biti pretvorene u noćne klubove nije pitanje mišljenja, estetskog ili društvenog stava, nego ozbiljne reakcije srpskog pravosuđa.