Sport
100 godina Prve lige Jugoslavije: Čeh uči Beograđane fudbalu, a tragični golgeter ide u legendu (1)
Pre tačno 100 godina, odigrano je prvo fudbalsko prvenstvo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U tu čast, serijal RT Balkan bavi se fudbalskim junacima tog vremena, njihovim živopisnim sudbinama i uzbudljivim dešavanjima na nekim davnašnjim terenima
U uvodu u serijal "100 godina Prve lige Jugoslavije" upoznali smo vas sa istorijskim kontekstom nastanka nove Kraljevine, obnavljanjem fudbalskih klubova nakon Velikog rata i uspostavljanja regionalnih saveza iz kojih će stići učesnici prvog fudbalskog šampionata ondašnje monarhije.
U prvom delu, bavimo se predratnim velikanom S.K. Jugoslavijom i njegovom putu do polufinala državnog prvenstva.
Priča prva - Jugoslavija, šampion Beograda i nosilac razvoja
Beogradski Sport Klub (B.S.K.) do danas je ostao upamćen kao najbolji klub predratne Jugoslavije. Oni i Građanski iz Zagreba osvojili su po pet titula državnog prvaka.
Međutim, u prvoj polovini 1920-ih, njihov najveći rival S.K. Jugoslavija beležio je bolje rezultate.
B.S.K. i Jugoslavija, "večiti" rivali pre "večitih" rivala, bili su daleko najbolji beogradski klubovi. Njihovo suparništvo procvetalo je 1913. godine, sa osnivanjem S.K. Velika Srbija, kluba koji će posle rata poneti naziv prigodniji za proširenu državu - Jugoslavija.
Prvi susret dva tima odigran je ubrzo po završetku Drugog balkanskog rata i ostao je jedini sve dok klubovi nisu obnovljeni 1919. godine.
Prva dva naslova prvaka Beogradskog loptačkog podsaveza osvojio je B.S.K. 1920. i 1921., ali tada se stvari menjaju u korist S.K. Jugoslavija.
"Crveni" osvajaju narednih pet izdanja tog takmičenja, kao i dve titule prvaka države. Osvajanjem trofeja Beogradskog podsaveza u sezoni 1922/23, S.K. Jugoslavija se kvalifikije za premijerno državno prvenstvo.
Čeh postaje "kum" beogradskog fudbala
U tim uspesima važnu ulogu igra Alojz Mahek, Čeh od milošte nazivan "Lojda".
Novinar Srbislav Todorović smatrao ga je za utemeljivača tadašnjeg modernog fudbala u Srbiji. Na nagovor sunarodnika Eduarda Mifeka, Mahek je još 1913. došao u Beograd iz rodnog Hradec Kralova.
Igrao je za Veliku Srbiju od osnivanja kluba, a zabezeknutim saigračima je na terenu pokazivao dokle je stigla čuvena češka škola. Uz austrijsku i mađarsku, bio je to najnapredniji fudbalski talas u kontinentalnoj Evropi tog doba.
Tokom rata, Lojda se iz Beograda prvo povlači u Kragujevac gde neko vreme igra fudbal, odakle mu se gubi trag sve do 1920. i boravka u Minhenu. Tada se vraća u Beograd i oblači dres S.K. Jugoslavije koji će nositi sve do prestanka igranja fudbala 1926. godine.
"To njegovo znanje sastojalo se u izvanrednoj tehnici vladanja loptom i velikim smislom za organizovanje zajedničke igre, a sve je počivalo na njegovoj izuzetnoj obdarenosti fudbalera i sportiste u oppšte. U stvari, Lojda je vladao onim znanjem koje je nama još uvek nedostajalo i zato je već sa prvim svojim nastupima u timu Velike Srbije, u kom je igrao na mestu vođe navale centarfora i golgetera, postao uzor učitelj ne samo nas mlađih i najmlađih, već i starijih", opisao je Jovan Ružić, još jedan slavni fudbaler Jugoslavije, uticaj Maheka na tada tek osnovani klub.
Mahekove golgeterske sposobnosti u napadačkom "kvintetu" - u to vreme je 2-3-5 bila dominantna formacija - često su ostavljale snažan utisak.
Tako je jedna utakmica tada još uvek Velike Srbije u Temišvaru 1914. bila prekinuta. Mahek je pogotkom izjednačio na 2:2, a lokalni srpski navijači, oduševljeni tim golom, uleteli su na teren da ga proslave.
U sezoni 1922/23, Mahek je u prijateljskom meču protiv B.S.K. bio strelac het-trika u pobedi 7:2.
Terorisao je čuvenog Mađara Lajoša Šenfelda, golmana B.S.K., nekada čuvara mreže Ferencvaroša i Vojvodine. Šenfeld, u Beogradu upamćen po nadimku Tuško, bio je golman "plavih" sve do 1925. godine, kada je umro u 24. godini od posledica udarca zadobijenog u bubreg tokom jedne utakmice reprezentacije Beograda.
Jugoslavija se muči sa Zagrepčanima, ali "tuče" strane timove
U ligi Beogradskog podsaveza za sezonu 1922/23, pored Jugoslavije učestvovali su još B.S.K., Vardar i Konkordija (u rimskoj mitologiji Konkordija je bila boginja sporazuma, razumevanja i sloge).
B.S.K. je sezonu otvorio pobedom 4:1 nad Konkordijom, da bi u derbiju protiv Jugoslavije remizirali 2:2. Na tom meču zabeležen je i događaj koji je pokazao da su beogradski navijači i pre 100 i više godina umeli da budu kreativni.
Pred kraj utakmice, dok je B.S.K vodio 2:1, u jednom uglu igrališta naišla je povorka dece sa visokim krstačama, što je trebalo da bude simbol poraza Jugoslavije. Ipak, ostalo je zabeleženo da je baš u tim trenucima leva polutka Milorad Dragićević "Baja" izjednačio rezultat.
"Razume se da su se tada sve krstače odmah izgubile", pisalo je u izveštaju "Politike".
Usledile su pobede Jugoslavije 8:0 protiv Konkordije i 4:0 protiv Vardara, dok je neočekivani poraz "Bskovaca" protiv Vardara (1:2) značio da su "crveni" u prednosti pred prolećni deo sezone.
Ali dobri rezultati S.K. Jugoslavije u beogradskom prvenstvu su tokom zime i prolaća dobili novu dimenziju. Utakmicama protiv klubova iz Zagreba, ali i Čehoslovačke, Poljske i Rumunije, Jugoslavija dobija priliku da se "meri" sa ekipama protiv kakvih su ređe imali prilike da igraju.
U porazu od zagrebačkog Građanskog 3:4 decembra 1922. godine, igranom pod nekoliko centimetara snega, novine su pisale da se radilo o susretu "beogradskog prvaka" i "prvaka Kraljevine", iako do tada državno prvenstvo nikada nije odigrano. Na "purgere" se u prestonici gledalo sa velikim poštovanjem.
Oko Nove godine, timovi iz Beograda i Zagreba su igrali praznične mečeve, gostujući jedni kod drugih. Tako je Jugoslavija remizirala 1:1 protiv zagrebačke Konkordije 31. decembra, da bi za pravoslavni Božić 1923. od istog tima u Beogradu pretrpeli poraz 2:0.
Na proleće je Jugoslavija nastavila da ređa pobede u beogradskom prvenstvu. Pobeda 2:1 u derbiju protiv B.S.K. golovima Dušana Petkovića "Senegalca" i Aleksandra Markovića donela im je i zvaničnu odbranu naslova prvaka Beogradskog podsaveza.
Bila je to godina u kojoj je S.K. Jugoslavija slavio 10 godina postojanja. Na majskoj proslavi jubileja, u mečevima protiv zagrebačkog Hrvatskog akademskog športskog kluba (H.A.Š.K.), Jugoslavija se nije proslavila. "Akademičari" su razbili domaći tim 4:1 i 8:2.
No, kako je godina odmicala, i "crveni" su bivali sve bolji. Na turneji rumunskih klubova u Jugoslaviji, remizirali su 3:3 protiv Uniree iz Temišvara i slavili 3:1 protiv Glorije iz Arada. Ređale su se pobede protiv Ilirije iz Ljubljane i S.A.Š.K. (Sarajevski amaterski športski klub), ali i poljskog Pogona (4:0) i Slovana iz Bratislave (4:3).
Meč Jugoslavije protiv Jude Makabi, kluba novosadskih Jevreja, bio je zvaničan susret prvaka Beograda i Novog Sada. Pobeda 9:0 - tokom koje je golman Rodoljub Malenčić više vremena provodio ćaskajući sa prijateljima koji su stajali pored gola, nego brinući o čuvanju istog - pokazala je koliki je bio jaz između nivoa fudbala u ta dva grada.
Jugoslavija je bila spremna za učešće na prvom državnom prvenstvu Kraljevine.
Prvo kolo državnog prvenstva: Jugoslavija - Bačka 2:1, 2. septembar 1923.
U prvom kolu završnog prvenstva, igrana su tri meča, a Jugoslavija kao šampion Beogradskog podsaveza, dobila je za rivala Bačku iz Subotice.
Bačka, danas najstariji srpski klub osnovan 1901. godine (u tadašnjoj Habzburškoj monarhiji), zapravo nije na terenu osvojila titulu prvaka Subotičkog podsaveza.
U ključnoj utakmici u borbi za prvo mesto, Bačka je remizirala 1:1 protiv S.A.N.D. (Subotičko atletičko nogometno društvo), ali je taj meč kasnije registrovan 3:0 u njihovu korist.
Kao razlog za takvu odluku naveden je nastup dvojice fudbalera S.A.N.D. koji nisu bili pravilno registrovani, pa je Bačka za "zelenim stolom" izborila učešće.
Ipak, njihov dolazak u Beograd počeo je jako loše. Već posle 13 minuta igre, Jugoslavija je pred oko 3.000 gledalaca imala prednost 2:0, golovima legendarnog Dragana Jovanovića "Žene".
"Žena" - tragično nastradali golgeter razornog udarca
Jovanović nije bio tek običan napadač. On je obeležio beogradski, ali i jugoslovenski predratni fudbal. Njegova karijera i život imali su nesrećne krajeve, ali je Jovanović uspeo da ih kvalitetno ispuni za ono malo vremena.
U dresu S.K. Jugoslavije je postigao preko 300 golova, bio je reprezentativac državnog tima osam puta, kao i najbolji strelac ovog prvog šampionata Kraljevine.
U njegovoj igri, zapravo, nije bilo ničeg ženstvenog - čuveni nadimak dobio je zbog aktivnog učešća na treninzima hazenašica Jugoslavije (hazena je preteča rukometa), za koje je nastupala njegova sestra Emilija. Štaviše, do danas se očuvala legenda o "Ženinom" razornom udarcu.
Tako je na meču Jugoslavije protiv Slavije iz Praga 1925. postigao naročito upečatljiv gol iz voleja.
"Lopta je silovito bljesnula u vazduhu i proletela munjevitom brzinom pored očiju zgranutih igrača. Lopta je proletela pored same gornje stative. 'G-o-o-l' vikali su oni koji su stajali iza slavnog Planičke. Sudija je bio u nedoumici i sa nekoliko igrača prišao golu i na veliko iznenađenje otkrio je u levom gornjem uglu veliku rupu. Šut je bio toliko jak da je lopta probila mrežu. Ovu utakmicu Jugoslavija je dobila sa 4:2", stajalo je u "Spomenici S.K. Jugoslavija" iz 1938. godine.
Sa reprezentacijom je učestvovao na Olimpijskim igrama u Parizu 1924., a karijeru je zbog povrede okončao već 1928. kada mu je bilo 25 godina.
Ali ono najgore usledilo je u noći između 1. i 2. juna 1936.
Vraćajući se sa proslave 25 godina postojanja B.S.K-a, Dragan je želeo da se sa par prijatelja prošeta po lepom vremenu. Kada je član uprave B.S.K. Vojislav Nikolić naišao sa svojim "kadilakom", odlučili su da se ipak njegovim kolima povezu do varoši.
Tragično, toj vožnji došao je kraj na raskrsnici Nemanjine i Kneza Miloša.
Kada je Nikolić pokušao da izbegne ženu koja se pojavila nasred ulice, automobil se zakucao u drvo. U tom prevrtanju automobila, od šestoro lica koja su u njemu bila, pet je zadobilo samo povrede. Šesti, Dragan Jovanović Žena, preminuo je u 33. godini.
No, natrag onog septembarskog dana 1923., Jovanović je bio junak Jugoslavije. Grgo Šefčić je u 73. minutu postigao gol za Bačku, ali to je bilo dovoljno samo za konačnih 2:1 u korist Beograđana.
Jugoslavija se plasirala u polufinale državnog prvenstva.
Čitajte u petak: drugi deo, "Građanski - predvodnik zagrebačke dominacije".
