RT Balkan istražuje: Krađa i prekrađa Čajničkog jevanđelja

Srpska pravoslavna crkva optužena je za krađu, a jedan od njenih najvrednijih duhovnih spomenika na tlu Bosne i Hercegovine, Čajničko jevanđelje, dovedeno je u vezu sa "bosanskom crkvom", što je jeretičko tumačenje njegovog porekla.

Srpska pravoslavna crkvena opština Čajniče na ove dve stvari i još sijaset drugih ukazala je u nedavnom pismu upućenom Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine.

Ono dolazi posle čitavog niza napisa u sarajevskim medijima krajem novembra o tome da je Čajničko jevanđelje nestalo iz BiH, da je otuđeno i niko ne zna gde je, da je o slučaju obaveštena Agencija za istrage i zaštitu BiH (SIPA) i Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske, pa ubrzo i otkrića da je Čajničko jevanđelje u Beogradu, na restauraciji.

Što se tiče "krađe" u kojoj je SPC, tačnije Mitropolija dabrobosanska, od same sebe ukrala najvredniju srednjovekovnu rukopisnu knjigu koju poseduje i poslala je na konzervaciju i restauraciju u Srbiju, javnost je o "slučaju" alarmirala naučna saradnica u Institutu za jezik u Sarajevu Erma Ramić Kunić, doktor nauka iz oblasti "lingvističke bosnistike".

Rukopis je bosanski, bajo

Ona je na svom Fejsbuk profilu napisala da je "neko otuđio Čajničko jevanđelje iz Bosne i Hercegovine", da se radi o nacionalnom spomeniku BiH i jedinom rukopisu crkvenog karaktera koji se čuva u BiH, da ono ne može da se iznosi iz zemlje bez saglasnosti Komisije za nacionalne spomenike. Ramić Kunić je zavapila da je to državni skandal i ljutito poručila: "I da, za sve ostale: rukopis je bosanski!".

I dok je predsednik Komisije za nacionalne spomenike Faruk Kapidžić na svom Fejsbuku kačio fotografiju Milorada Dodika i Emira Kusturice sa porukom "neka glavni baja, bosanski pravoslavac prvo kaže", a profesor emeritus Enver Imamović za Radio Sarajevo tugovao zbog nestanka "vrednog rukopisa koji se odnosi na pisanu građu srednjovekovne bosanske države", koji su pojedinci ukrali iz "tamošnjeg manastira", stiglo je objašnjenje.

Jevanđelje je na restauraciju poslao Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske, a finansira je Vlada RS. Na konstataciju medija da je odlukom Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, kojom je Čajničko jevanđelje proglašeno za nacionalni spomenik, zabranjeno njegovo iznošenje iz BiH bez saglasnosti komisije, iz zavoda su objasnili da je odobrenje za privremeno iznošenje kulturnih dobara iz Republike Srpske u nadležnosti tog entiteta.

To predviđa Zakon o kulturnim dobrima RS, kao i Dejtonski mirovni sporazum, a državna komisija svojim odlukama nema pravo da daje mišljenje o izvozu, jer ne možete "kroz niže zakonske akte uređivati više".  

U televizijskom gostovanju početkom decembra, Ramić Kunić ponešto je ublažila retoriku, Jevanđelje nije ukradeno, već je "nelegalnim putem izneto iz BiH", tvrdeći istovremeno i da naučnici ne otimaju srpsko kulturno blago i da je Čajničko jevanđelje "bosanski rukopis".

Dokumentovani pokušaji otimanja

Rukopisno jevanđelje iz ranog 15. veka koje je nastalo na dvoru feudalca Pavla Radenovića, rodonačelnika velikaške porodice Pavlović, koje uz veliku kulturno-istorijsku vrednost ima i ogroman duhovni značaj, čuva se u muzeju crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Čajniču i vekovima unazad u vlasništvu je i pod staranjem Srpske pravoslavne crkve – Mitropolije dabrobosanske.

Uz saglasnost mitropolije, 2007. godine kompleks crkava Uspenja Presvete Bogorodice i Vaznesenja Hristovog, zajedno sa svim pokretnim kulturnim dobrima koja se u njima čuvaju, među kojima je i Čajničko jevanđelje, proglašen je za nacionalni spomenik BiH. Međutim, komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH 2013. godine donela je novu odluku. Čajničko jevanđelje izdvojeno je iz ove celine i proglašeno nacionalnim dobrom BiH, a postupak je pokrenut, kako se navodi u odluci komisije, na predlog Haruna Bucalovića iz Sarajeva.

"Čajničko jevanđelje jedina je srednjovekovna rukopisna knjiga bosanske provenijencije do danas sačuvana u Bosni i Hercegovini", piše u odluci u kojoj se na samo jednom mestu pominje Srpska pravoslavna crkva, na onom gde se navodi da je u njenom vlasništvu i to napisana malim slovom.

Opisuje se kao "srednjovekovno bosansko jevanđelje", a ni na jednom mestu se na navodi da je ono pravoslavno, iako bi i ta činjenica trebalo da bude neupitna.

U jeku zabrinutosti zbog "krađe kulturnog blaga BiH", srpski predstavnik u Komisiji za očuvanje spomenika BiH Anđelina Ošap Gaćanović izjavila je za RTRS da od kraja Drugog svetskog rata postoje dokumentovani pokušaji otimanja tog rukopisa, uključujući i pokušaj lokalnih muslimana da ga prebace u Vatikan.

Profesorka sa Katedre za srbistiku Filološkog fakulteta u Banjaluci Zorica Nikitović medijima je objasnila da je Čajničko jevanđelje pisano istim pismom kao Miroslavljevo jevanđelje, kao i da je početkom 20. veka u nauku uneto kao rukopis srpske raške redakcije.

"Politika" je nedavno podsetila da su odluku iz 2013. godine, da se Čajničko jevanđelje izdvoji i proglasi nacionalnim spomenikom, nadležni u Republici Srpskoj pročitali kao ideološku jer se njome otima dokument iz raškog rukopisa, kao i da je tada počeo mit o jevanđelju kao nekakvoj bogumilskoj knjizi. Navedeno je i da srpski član komisije, Ljiljana Ševo nije bila saglasna sa odlukom donetom 2013. godine. Izgleda da je lakše bilo jevanđelje proglasiti bosanskim, poduhvat velikih razmera bi bio svrstati ceo crkveni kompleks u kojem se ono čuva u "bosansku provenijenciju".

Nacional-šovinistički odnos

Mitropolit dabrobosanski Hrizostom sazvao je početkom novembra u sedištu mitropolije u Sarajevu savetovanje sa članovima crkvene opštine Čajniče u vezi sa statusom Čajničkog jevanđelja "povodom neprimerenog i nacional-šovinističkog odnosa bošnjačkog i hrvatskog člana Komisije BiH za nacionalne spomenike, te tendencioznog i nacionalističkog nasrtanja određenih bošnjačkih krugova na identitet Čajničkog jevanđelja", kako je objavljeno na sajtu mitropolije.

Na sastanku je, između ostalog, odlučeno da se formira posebno telo "za praćenje nasrtaja i pokušaja otimanja imovine srpsko-pravoslavne provenijencije", uz poruku da je nedopustivo i neprimereno prisvajanje kulturnih i svakih drugih dobara srpskog naroda i Srpske pravoslavne crkve u BiH.

Ukazano je da je odluka iz 2007. godine nezakonito promenjena, i istaknuto da ukoliko komisija ne povuče svoju odluku iz 2013. po pitanju Čajničkog jevanđelja, Mitropolija dabrobosanska i Crkvena opština Čajniče povući će svoju saglasnost za proglašenje kulturnim dobrom iz 2007. i pokrenuće postupak izlaska iz tog sporazuma.

Posle ovog sastanka upućeno je pismo Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, čije su izvode mediji objavili juče, a u kojem se upozorava na teške optužbe za krađu na račun SPC i jeretička tumačenja jevanđelja kao bogoslužbene knjige "bosanske crkve".

U pismu se navodi da termin "bosanski", može da bude samo geografska odrednica jer označava teritoriju na kojoj je Jevanđelje nastalo, a nikako "crkvu" kojoj navodno pripada.

"Saglasni smo da Čajničko jevanđelje treba da bude zaštićeno kao nacionalni spomenik BiH u jednoj sveobuhvatnoj odluci uz sva druga pokretna dobra Crkve i samu Crkvu Presvete Bogorodice u Čajniču, ali jedino i isključivo ukoliko se njegove vrednosti pripadnosti liturgijskom istočnohrišćanskom pravoslavnom obrascu ne negiraju i ne pripisuju, naučno neutemeljeno, jeretičkim srednjovekovnim religijama", navodi se u pismu Crkvene opštine Čajniče.