Tajni ugovor Srbije i Crne Gore iz 1866: Za oslobođenje od Turaka i ujedinjenje srpskih zemalja

Potpisan je kao tajni sporazum, a mnogi bi danas možda voleli da takav i ostane jer je istorijski dokument o oslobođenju srpskog naroda, Srba i Crnogoraca, i njihovoj želji da se ujedine u jednu državu.

Na današnji dan 1866. godine knez Srbije Mihailo Obrenović i knez Crne Gore Nikola Prvi Petrović zaključili su ugovor o zajedničkoj borbi za oslobođenje od Turaka i ujedinjenje srpskih zemalja u jednu srpsku državu.

Dugo pripreman, ugovor je bio vrhunac diplomatskog zbližavanja Srbije i Crne Gore i oličavao je zajedničke napore za konačnim oslobođenjem od strane vlasti i ujedinjenjem Srba u jednu državu.

Dva krupna cilja: oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda, kako se najčešće navodi u istorijskim izvorima, nisu bila sporna ni jednom ni drugom vladaru i oko njih nije bilo nesuglasica. 

Nesuglasice su izazvala dinastička pitanja, knez Nikola nije želeo da se tek-tako odrekne svog položaja, odnosno da se odrekne crnogorskog trona i prizna srpskog kneza za vladara u ujedinjenoj državi, a navodno se naročito tome protivio njegov otac Mirko.

Rešenje je pronađeno u tome što će crnogorski knez naslediti srpski tron, ukoliko knez Mihailo umre bez naslednika i ako se narod saglasi s tim. Takođe, knezu Nikoli Petroviću u ujedinjenoj državi priznat je poseban položaj.

Tekst sporazuma usaglasili su na Cetinju izaslanik kneza Mihaila Miloje Lešjanin i crnogorski vojvoda Petar Vukotić, on je 23. septembra 1866. godine parafiran, a zatim su ga potpisali i knez Mihailo i knez Nikola.

Već prvim članom sporazuma knez Srbije i knez Crne Gore obavezali su se "da će u najvećoj saglasnosti i iskrenosti raditi, da se što pre spremi ustanak protivu Turske pak da se ceo srpski narod u Turskoj oslobodi od turskog jarma i u jednu srpsku državu spoji".

U slučaju oslobođenja i ujedinjenja, knez Nikola obećava da će priznati kneza Mihaila za vladaoca te celokupne srpske države, a ako vladalac te ujedinjene srpske države ne bi imao muškog potomka, crnogorski knez bi imao prvenstvo u nasleđivanju prestola.

Ugovorom je, kao što je već pomenuto, obezbeđen poseban položaj knezu Nikoli i njegovoj porodici u ujedinjenoj srpskoj državi: on će zadržati svoje kneževsko dostojanstvo i u novoj srpskoj državi imaće moralno i materijalno sjajan položaj. Članom 5 knezu Nikoli Prvom Petroviću osigurava se rang princa od vladajuće porodice i prvenstvo pred svima, posle vladaoca i njegovog zakonitog naslednika, kao i godišnja naknada od 20.000 dukata.

Obe kneževine, u skladu sa svojim mogućnostima, obavezale su se ovim ugovorom da će raditi na pripremanju ustanka protiv turske vlasti, trudeći se da pridobijaju saveznike za taj poduhvat. 

Kad za to bude vreme, knez Nikola je trebalo na poziv Srbije da uđe u rat protiv Turske, a ugovor je predviđao i da nema preduzimanja vojnih akcija na svoju ruku. Deseti član obavezivao je kneza Nikolu da bez znanja i dogovora sa Srbijom ne sme da otpočinje bilo kakvu akciju protiv Turske, niti će sa Portom voditi odvojene pregovore, kada otpočnu neprijateljstva. 

Crnogorski knez bio je u obavezi da u eventualnom ratu protiv Turaka radi u najvećoj saglasnosti sa knezom Mihailom, kao i da poštuje ratni plan koji je trebalo naknadno usvojiti.

Nakon potpisivanja ugovora, na Cetinje su iz Beograda poslati Milan Piroćanac, da bude lični sekretar kneza Nikole i kapetan Ljubomir Ivanović, za savetnika u vojnim pitanjima. Tako je iskorišćen raniji poziv da se na Cetinje pošalju sposobne ličnosti, a ujedno i ljudi od poverenja koji je trebalo da kontrolišu akcije kneza Nikole, ali i steknu njegovo poverenje i pripreme teren za buduće ujedinjenje.

Planovi koje je predviđao ovaj ugovor, međutim, nisu doživeli svoje ostvarenje.

Nedugo nakon zaključivanja sporazuma o zajedničkom oslobođenju i ujedinjenju knez Mihailo Obrenović ubijen je na Košutnjaku 1868. godine.