Godišnjica nacističkog pokolja u Kraljevu: Pokušali da zastraše narod, izazvali ustanak

Pokolj u Kraljevu zasenio je onaj, možda poznatiji, koga su nemački vojnici počinili u Kragujevcu. Oba zločina počinjena su istog meseca, u oktobru 1941. Oba je počinio nemački Vermaht i oba oličavaju neviđenu nacističku represiju nad srpskim narodom.

U svesti Srba aprilski rat je imao karakter nedovršenog, a nemački pokolji trebalo je da parališu narod i obeshrabre ustanak u samom začetku. Ipak, desilo se sasvim suprotno.

Streljanja su se dogodila u znak odmazde zbog napada na kasarnu u Kraljevu, u kojoj je poginulo desetak nemačkih vojnika. U Srbiji je počinjao narodni ustanak protiv nemačkih okupatora.

Zapravo, pokolj je bio planski i sistematski ratni zločin, izvršen prema naredbi koju je izdao "Firer" lično.

Prema direktnoj zapovesti Adolfa Hitlera

U cilju gušenja ustanka, Vrhovna komanda Vermahta i okupacione vlasti u Srbiji doneli su niz naredbi koje su predviđale drastične kaznene mere, a od kraja septembra 1941. represivne mere pretvaraju u odmazdu nad celokupnim stanovništvom.

Generalno naređenje za izvršenje zločina dato je 16. septembra 1941, u vidu naredbe Adolfa Hitlera izdate generalu Vilhelmu Listu, vojnom zapovedniku grupe Jugoistok, da se "najoštrijim merama za duže vreme uspostavi poredak".

Načelnik Vrhovne komande Vilhelm Kajtel istog dana je prosledio sledeće naređenje: "Vođa je upravo naredio da treba svuda da se primene najoštrije mere kako bi pokret bio ugušen u najkraćem roku. Kao odmazda za život jednog nemačkog vojnika mora se, u tim slučajevima, uzeti kao opšte pravilo izvršenje smrtne kazne od 50 do 100 komunista. Način izvršenja smrtne kazne mora imati zastrašujući efekat.“

General Franc Beme, koji je primio dužnost opunomoćenog glavnokomandujućeg u Srbiji, smesta je naložio: "Vaš je zadatak da prokrstarite zemljom u kojoj se 1914. potocima lila nemačka krv usled podmuklosti Srba... Vi ste osvetnici tih mrtvih. Za celu Srbiju mora se stvoriti zastrašujući primer koji mora pogoditi celokupno stanovništvo."

Usledili su zastrašujući zločini u okolini Šapca, u Kraljevu i Kragujevcu.

Sto Srba za jednog ubijenog nemačkog vojnika

Pokolj u Kraljevu usledio je kao odmazda za zajednički partizansko-četnički napad na nemački garnizon u Kraljevu, u kome je ubijeno 10 nemačkih vojnika, a 14 ranjeno.

Broj talaca koji će biti streljani izračunat je na sledeći način: 100 pogubljenih talaca na svakog ubijenog nemačkog vojnika i 50 pogubljenih talaca na svakog ranjenog nemačkog vojnika, što je bila formula koju je smislio Adolf Hitler kako bi suzbio antinacistički otpor.

Prvi taoci uzeti su u Kraljevu 14. oktobra, a zatim je, u noći između 15. i 16. oktobra, streljano 1.736 ljudi. Dva dana kasnije zarobljena je na prevaru i streljana još jedna velika grupa civila.

Ukupno je u Kraljevu streljano 2.196 ljudi koji su evidentirani imenom i prezimenom. Ukupan broj stradalih civila na području Kraljeva iznosi 2.255.

Nemačka vojska je najpre pogubila one koji su u nemačkim dokumentima opisani kao "komunisti, nacionalisti, demokrate i Jevreji". Tokom narednih nekoliko dana, svi muškarci između 14 i 60 godina smešteni su u improvizovani centar u tamošnjoj fabrici šinskih vozila, a njihova imena su upisana u evidenciju.

Taocima je potom naređeno da krenu do prethodno iskopanih masovnih grobnica, gde su streljani iz mitraljeza.

Retki preživeli dobili su metak u glavu.

Nemci nisu mogli da uguše narodni ustanak

Odmazde su potrajale nekoliko dana. Nemačka vojska se raspršila po okolnim selima, paleći kuće i ubijajući nasumično. Prema evidenciji 717. pešadijske divizije, pogubljeno je 1.736 muškaraca i 19 žena "komunista" iz grada i okoline.

Dvadeset pripadnika 717. pešadijske divizije kasnije je nagrađeno Gvozdenim krstom za svoju ulogu u pokolju.

Masakr u Kraljevu, kao i zločin u obližnjem Kragujevcu, pokazao je nemačkim komandantima da su masovna i surova ubistva srpskih talaca ne samo neefikasna, već i kontraproduktivna, jer su se meštani okrenuli ka ustanicima.

Nakon rata, nekoliko visokih nemačkih vojnih zvaničnika osuđeno je na Nirnberškom procesu zbog učešća u masakru u Kraljevu.

U Kraljevu je posle Drugog svetskog rata 1950. godine osnovan Narodni muzej, gde postoji stalna postavka o Kraljevačkom masakru iz 1941.

U saradnji Istorijskog arhiva, Narodnog muzeja i institucije Spomen-parka u Kraljevu prikupljena je autentična memorijalna baština koju čine istorijski izvori, lični predmeti i dokumenti streljanih od 15-20. oktobra 1941.

Zbivanja u Kraljevu su godine 1975. poslužila kao podloga za igrani film "Crvena zemlja".