Naslednik čuvenog jugoslovenskog borbenog vozila pešadije: Srpska modernizacija BVP M-80

Borbeno vozilo pešadije M-80 (M-80A) je jedno od najpoznatijih oklopnih vozila dizajnirano i proizvođeno u SFRJ, koje se i dalje nalazi u operativnoj upotrebi Vojske Republike Srbije.

Reč je o platformi predstavljenoj 1975. godine, čiji su prvi primerci uvedeni u jedinice tadašnje JNA početkom osamdesetih godina. Do danas BVP M-80, sa svim varijantama i modifikacijama među kojima dominira M80A, ostalo je najzastupljenije vozilo ove vrste u srpskoj vojsci, te je i danas u aktivnoj upotrebi preko 300, dok je u rezervi oko 200 komada.

Budući da se radi o guseničaru starom skoro 50 godina, bilo je neizbežno pokrenuti proces modernizacije kako bi se ovi oklopnjaci osposobili za uslove i potencijalne izazove savremenog ratovanja. To je dovelo do najnovijih varijanti pod oznakama M-80AB1 i M-80AB2, sa kojima je javnost prvi put imala priliku da se upozna na proslavi Dana oslobođenja Novog Sada 2016. godine, odnosno za vreme međunardnog sajma naoružanja i vojne opreme "Partner 2023" kada je u pitanju potonja verzija.

Važno je napomenuti  da ideja o modernizovanju ovih oklopnjaka nije nova, već datira iz devedesetih, kao i da je do 2004. godine napravljeno nekoliko modifikacija sa povećanom vatrenom moći poput M-80A1, M-80A/M-98 i M-80AK/M-98A. Interesantno je da su tada primenjena rešenja u domenu naoružanja, u dobroj meri prisutna i kod najnovijih varijanti AB1 i AB2.

Primarni cilj modernizacije BVP jeste unapređenje sposobnosti mehanizovanih jedinica da prate tenkove M-84 u nastupanju, pritom uništavajući laka oklopna vozila, borbena vozila pešadije, oklopne transportere i druga sredstva ratne tehnike neprijatelja, danju i noću, po najsurovijem terenu. Jedna od bitnih novina kod novih M-80 je mogućnost dejstva po sporoletećim ciljevima u vazduhu na malim visinama.

Stari dizajn i poboljšana ergonomija

Spoljašnji izgled vozila ostao je gotovo nepromenjen (ukoliko ne računamo novu kupolu i daljinski upravljanu borbenu stanicu (DUBS) o kojima će biti više reči kasnije), a slična je i situacija sa unutrašnjim rasporedom. Tako se vozač nalazi u prednjem delu trupa sa leve, a motor sa desne strane, komandir je smešten iza vozača, kupola sa nišandžijom ili DUBS su u sredini, dok je odeljak za transport trupa u zadnjem delu vozila.

Pored standardne tročlane posade, kao i kod prethodnih verzija u M-80AB1/AB2 moguće je smestiti još sedmoro operativaca, a jedna od razlika između ove dve varijante ogleda se u zadnjim vratima za iskrcavanje i ukrcavanje. Naime, verzija AB2 prikazana tokom ovogodišnjeg "Partnera" dobila je nova vrata sa hidrauličnom rampom za spuštanje i podizanje, dok su primerci AB1 zadržali dvoje mehaničkih vrata.

Iako se u savremeno doba preferira hidraulična rampa zbog bržeg ulaska i izlaska iz vozila, iskustva zapadnih oklopnjaka iz SVO sa sličnim mehanizmom su pokazala da usled oštećenja elektronske opreme vrlo lako dolazi do njihovog zaglavljivanja. Stoga posada može ostati zarobljena ili biti prinuđena da napušta vozilo kroz krovne otvore, što zahteva mnogo više vremena i dovodi do potencijalnih gubitaka u ljudstvu uzrokovanih protivničkom vatrom.

Velika pažnja posvećena je komforu posade, zbog čega nove varijante BVP karakteriše poboljšana ergonomija i udobnost prilikom obavljanja zadataka, a ugrađena su i nova sedišta. Dimenzije su takođe ostale gotovo nepromenjene pa je tako dužina 6,42 m, širina 2,90 m, visina 2,20 m, ali je težina zbog dodatne opreme, oklopa i naoružanja sa 13,8 povećana na 17,5 tona.

Unapređen pogon, pitanje mobilnosti i plovnosti

Povećanje težine vozila dovelo je i do izmena u segmentu pogona, a rezultat toga je ugradnja novog motora jačine 370 ks sa automatskim menjačem, za razliku od starijih modela jačine 315-320 ks sa manuelnim menjačem. Trenutno nema dovoljno informacija da li su određene promene učinjene i na hodnom delu, tj. gusenicama i sistemu vešanja, ali se bez dileme može reći da će takve modifikacije biti neophodne kakao bi se zadržala pokretljivost i sposobnost manevrsianja po surovom terenu.

Usled ugradnje jačeg motora, deluje da je uprkos većoj težini zadržana maksimalna brzina od oko 60 km/h kao i mobilnost, pa se nove varijante M-80 mogu kretati po nagibu od 66%, bočnom nagibu od 55% i savlađivati vertikalne prepreke visine do 0,8 m, kao i rovove širine do 2,4 m. Što se tiče vodenih prepreka, BVP M-80 je dobro poznat kao vozilo sa amfibijskim sposobnostima, a kretanje pod vodom vršilo se uz pomoć lopatica na gusenicama koje su u donjoj trajektoriji zahvatale vodu i pravile potisak.

Kako ne bi došlo do kontraefekta uzrokovanog zahvatanjem vode lopaticama u gornjoj trajektoriji, starije verzije M-80 opremljene su branikom koji bi sprečavao potisak u suprotnom smeru. Međutim, ugradnja dodatnog oklopa na M-80AB1/AB2 dovela je do uklanjanja tih branika, tačnije na prikazanim primercima ove komponente nisu bile prisutne. Potencijalni nedostatak plovnosti mogao bi se prevazići i ugradnjom turbine za podvodno kretanje, odnosno plovidbu, kako novi M-80 ne bi izgubio stare kvalitete.

Jači oklop i veći nivo zaštite

Glavna slabost borbenog vozila pešadije M-80 jeste relativno nizak nivo zaštite, budući da je osnovni oklop bio otporan na dejstvo pešadijskog naoružanja, tj. municiju u kalibru 7,62 mm. Stoga je jedna od ključnih modifikacija na modernizovanim verzijama ugradnja dodatnog oklopa u vidu ploča od kompozitnih materijala, čime je prema deklarativnim podacima obezbeđen visok stepen balističke zaštite i to nivo 6 u čeonom delu, nivo 4 na bokovima i nivo 3 na zadnjoj strani, po standardu STANAG 4569.

To bi značilo da je oklop u prednjem delu M-80AB1/AB2 otporan na dejstvo topova u kalibru 30 mm, dok u bočnom i zadnjem delu može izdržati pogotke iz oružja u kalibru 14,5 mm, odnosno 7,62h51 mm.

Naravno, ostaje da se proklamovane karakteristike provere u ispitivanjima, kako bi se sa sigurnošću potvrdili navedeni podaci. Procenjuje se da bi čeoni deo oklopa mogao izdržati i prvi udar iz nešto manjih ručnih raketnih bacača poput zolje i ose, kao i iz ručnih bacača granata.

Još jedna novina u ovom segmentu ogleda se u uklanjanju šest bočnih puškarnica (po tri sa svake strane) za dejstvo ličnim naoružanjem iz trupnog odeljka. Dodatno, postoji opcija prekrivanja vozila multispektralnim kamfulažnim prekrivačem M-21A za smanjivanje radarskog i termalnog odraza vozila, a radi povećanja situacione svesti članova posade nove varijante vozila opremljene su osmatračkim kamerama i spravama za komandira i vozača koje pokrivaju vidokrug od 360 stepeni.

Kao i starije verzije, i M-80AB1/AB2 imaju komplet ABHO (atomsko-hemijsko-biološka odbrana). Jedini nedostatak u domenu zaštite jeste nepostojanje sistema aktivne zaštite, tačnije uređaja za ometanje lasera nišanskih sprava neprijateljskih vozila, detekciju laserskog zračenja, okretanje kupole u pravcu iz kog snop dolazi i signaliziranje da je vozilo obeleženo laserom; kao i posebnih sistema za fizičko presretanje nadolazećih projektila, tačnije „hard-kill“ sistema aktivne zaštite. Iskorak u ovom smeru napravljen je ugradnjom bacača dimnih granata u kalibru 82 mm, koje služe za stvaranje zavese i sakrivanje vozila.

Nova kupola i daljinski upravljana borbena stanica

Pored značajnog unapređenja stepena zaštite, na novim verzijama BVP povećana je i vatrena moć ugradnjom nove kupole, odnosno DUBS. Naime, posetioci ovogodišnjeg sajma "Partner" imali su priliku da vide dva primerka modernizovanih M-80, od kojih je jedan imao klasičnu kupolu, a drugi daljinski upravljanu borbenu stanicu.

Oba oklopnjaka su znatno bolje naoružana nego ranije verzije, pa se tako u njihovim arsenalima mogu pronaći: "Zastavin" automatski top kalibra 30 mm sa dvostrukim hranjenjem, zatim lanseri modernizovanih protivoklopnih vođenih raketa "maljutka" sa tandem-kumulativnom i termobaričnom bojevom glavom dometa do pet kilometara, spregnuti mitraljez M-86 u kalibru 7,62h54 mm sa regulatorom paljbe i automatski bacač granata u kalibru 30 mm.

Razlika u izboru naoružanja, između klasične kupole i DUBS leži u tome što je na potonjoj zadržan stari automatski top M-55 u kalibru 20 mm, odnosno primarno naoružanje osnovne i pojedinih starijih verzija M-80(A). Takođe, u obe varijante ugrađen je jači elektromotor za okretanje kupole i DUBS, kao i pokretanje topa i mitraljeza po elevaciji, kako bi se ispratilo povećanje količine i težine naoružanja.

Osim navedenog, novi BVP M-80AB1/AB2 je za razliku od svojih prethodnika opremljen sistemom upravljanja vatrom (SUV) sa integrisanim višekanalnim dnevnim i noćnim (termovizijskim) nišansko-osmatračkim spravama koje pokrivaju krajnje domete svog raspoloživog naoružanja. Zahvaljujući savremenom SUV, modernizovani oklopnjaci osposobljeni su za obavljanje borbenih zadataka u svim vremenskim i uslovima smanjene vidljivosti, danju i noću, kao i za dejstvo u pokretu.

Proces modernizacije borbenih vozila pešadije nije bio lak zadatak, ali se na osnovu iznetih podataka može zaključiti da su stručnjaci sa VTI uspeli da pronađu i više nego dobra rešenja, u skladu sa okolnostima i mogućnostima koje imaju. Stoga uprkos pojedinim nedostacima, odnosno nedovoljno razrađenim segmentima, modernizacija najzastupljenijeg oklopnog vozila u Vojsci Srbije predstavlja zadovoljavajuću, a svakako i ekonomičniju, alternativu kupovini novih platformi strane proizvodnje, radi osposobljavanja mehanizovanih jedinica za uslove savremenog ratovanja.