Srbija i Balkan
Više od polovine kosovskih Albanaca živi u inostranstvu: Svaka četvrta beba rađa se van KiM
Demografi procenjuju da na Kosmetu živi oko 1.700.000 stanovnika i nemaju nikakve dileme da će broj žitelja južne srpske pokrajine nastaviti da pada, pre svega zbog emigracije velikog broja mladih
Već se digla prašina u stručnoj i široj javnosti u iščekivanju novog popisa stanovništva na Kosovu i Metohiji, koji kreće početkom aprila. Demografi procenjuju da na Kosmetu živi oko 1.700.000 stanovnika i nemaju nikakve dileme da će broj žitelja južne srpske pokrajine nastaviti da pada, pre svega zbog emigracije velikog broja mladih ljudi koji su u reproduktivnom periodu.
O tome svedoči vitalna statistika tzv. agencije za statistiku Kosova, koja pokazuje da je tokom 2022. u južnoj srpskoj pokrajini rođeno 31.420 beba, od kojih je čak 8.788 došlo na svet u inostranstvu, a zatim upisano u matične knjige.
To u statističkom prevodu znači da se svaka četvrta kosmetska beba rađa van KiM, a najviše u porodilištima u Nemačkoj, Švajcarskoj, Italiji i Sloveniji.
Mada KiM i dalje ima najveći prirodni priraštaj u Evropi, broj rođenih ovde smanjuje se iz godine u godinu.
Nakon Drugog svetskog rata, žene na KiM u proseku su rađale sedmoro dece – i Srpkinje na Kosmetu imale su visok fertilitet, a u demografiji se ovaj fenomen naziva "efekat komšija".
Međutim, od kada su međunarodne snage stigle u južnu srpsku pokrajinu, stopa nataliteta vrtoglavo pada – od 2003/2004. godine prosečna žena počinje da rađa (samo)troje dece. Zvanično objašnjenje ovog fenomena jeste da su se žene emancipovale i u većem procentu izašle na tržište rada.
Podaci agencije za statistiku tzv. Kosova govore da je ovaj pad nezaustavljiv– žene na Kosovu danas u proseku rađa dvoje dece.
Dakle, prosek od sedmoro rođene dece sredinom prošlog veka na KiM je do 1981. pao na 4,58, deceniju kasnije iznosio je 3,58, a krajem 2015. pao je ispod stope proste zamene generacija na dva, što je i danas situacija.
"Kreativna" statistika
Upravnik Centra za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka dr Vladimir Nikitović kaže da bi, prema procenama ove agencije, stanovništvo u pokrajini moglo da padne na 1,49 miliona do 2061. godine, a da bi predstojeći popis trebalo da da odgovor na pitanje koliko ljudi živi na KiM.
"U ovom trenutku postoje samo procene koje su nepouzdane, jer je nejasna metodologija kojom se koriste zvaničnici i demografi koji ih iznose. Ako procene policije govore da je na kraju 2022. godine čak 950.000 stanovnika, tj. 54 odsto ukupnog stanovništva, živelo u inostranstvu, da li to znači da na Kosmetu živi svega 800.000 ljudi? Po metodologiji UN i Evrostata, u broj stanovnika jedne zemlje ne mogu da uđu ljudi koji duže od godinu dana žive u inostranstvu – zato je nejasno da li zvaničnici 'ubrajaju' emigrante u rezidente Kosova", ističe dr Vladimir Nikitović.
On podseća da je poslednji popis stanovništva iz 2011. pokazao da na KiM živi 1.739.825 ljudi, od kojih su 1.616.869 Albanci, ali, kako ukazuje, treba imati na umu da se prilikom popisa članovi porodice pitaju za odsutne članove – ako neko živi više od godinu dana izvan zemlje, on ne sme biti popisan. Ostaje, dakle, dilema, da li treba verovati izjavama članova porodice, koji su svedočili o dužini boravka njihovih rođaka u inostranstvu.
"Realnije procene broja stanovnika uvek imaju istraživači i demografi, pa je realna brojka od 300.000 ljudi koji su otišli iz pokrajine, a to posredno vidimo po broju rođenih beba, jer se već godinama gotovo četvrtina kosmetskih beba rađa izvan južne srpske pokrajine. Primera radi, naša vitalna statistika do 2005. je uključivala i bebe koje su rođene u inostranstvu, njih je bilo oko 5.000 godišnje, što znači da se van granica Srbije rađalo svega 12 odsto od ukupno rođenih beba. Iako je prosečna starost stanovništva na Kosmetu 29 godina (u centralnoj Srbiji je 43 godine), zbog intenzivnih migracija očekuje se početak pada broja stanovnika", objašnjava Nikitović.
On ukazuje da na Kosmetu dominira iseljavanje koje ima trajni karakter, za razliku od centralne Srbije gde počinju da dominiraju cirkularni migranti – oni koji nekoliko puta godišnje odlaze na privremeni rad od po 90 dana u inostranstvo, pa se vraćaju u zemlju.
Nikitović podseća da je svetska populacija najviše stope rađanja imala šezdesetih godina 20. veka – tada je bilo potrebno 35 godina da se udvostruči svetsko stanovništvo. Poređenja radi, KiM je 1991. imalo tolike stope rasta stanovništva koje su bile dovoljne za dupliranje broja stanovnika za svega 17,5 godina.
Jugoslavija je gotovo pola veka bila jedina zemlja u Evropi koja je unutar svoje teritorije imala toliku razliku u broju rođenih beba između Kosmeta i ostatka zemlje. Dok su stope rađanja u južnoj srpskoj pokrajini bile "afričke", jer su žene u proseku rađale petoro-šestoro dece, u ostatku zemlje su bile tri puta niže. Kosmetsko društvo i duboko ukorenjeni patrijarhat nije dozvoljavao emancipaciju žena, pa su one decenijama sedele kod kuće i gajile decu.
Međutim, sa početkom rata u bivšoj Jugoslaviji stope nataliteta počinju da padaju, a migracije koje počinju devedesetih godina prošlog veka intenziviraju se od 2000. godine, pa procene govore da je 2015. i 2016. godine čak 100.000 ljudi otišlo s Kosmeta. Tako da bi popis stanovništva trebalo da pokaže i koliko se njih vratilo, jer se ljudi po pravilu ne odjavljuju.
