Srbija i Balkan
Revizija istorije na KiM: Obnovljen dom "kosovskog Hitlera" Džafera Deve
Restauraciju Devine kuće je pokušaj pranja biografije lica koja su ostala upamćena kao deo mračne prošlosti na ovim prostorima, poručuje istoričar Miloš Damjanović
Privremene vlasti u Prištini nastavile su renoviranje kuće "kosovskog Hitlera" i kolaboracioniste za vreme Drugog svetskog rata Džafera Deve. Tokom 2022. već su pokušali da na ovaj način ukažu "počast" nekadašnjem okupacionom gradonačelniku Kosovske Mitrovice i ministru unutrašnjih poslova Albanije od 1943. do 1944. godine, ali je reakcijom Beograda i ukazivanjem na njegova zlodela, zaustavljena obnova. Ispostavilo se - na određeno vreme.
Radnici su sada opet na ovom objektu, fasada je u potpunosti obnovljena, a radove sa 500.000 evra finansira prištinsko ministarstvo kulture. I više se uopšte i ne dovodi u pitanje njena restauracija, već ukazuju da posle odlaska majstora neće biti očuvan originalan izgled.
Prvobitni projekat tokom 2022. trebalo je da sponzorišu Evropska unija i Program Ujedinjenih nacija za razvoj, ali su ga zaustavili kada su im poslate činjenice o Devinim zločinima tokom rata. U pismu koje je tada u EU poslao direktor Jerusalimskog centra "Simon Vizental" Efraim Zurof navodi se da se radi o ozloglašenom albanskom nacističkom saradniku:
"Plan je da se rezidencija pretvori u regionalni kulturni centar. S obzirom na identitet njenog istaknutog bivšeg stanara, verovatno će postići suprotan efekat, budući da će biti odata počast pojedincu koji je odigrao istaknutu ulogu u nacističkoj okupaciji delova Srbije i u regrutovanju Albanaca za službu u diviziji Vafen-SS. Deva je imao aktivnu ulogu u borbi protiv antinacističkih srpskih i albanskih partizana, kao i u progonu i deportaciji stotina Jevreja u koncentracioni logor Sajmište. Kao ministar unutrašnjih poslova u kolaboracionističkoj vladi Redžepa Mitrovice, Deva je bio odgovoran za progon i ubistva brojnih Srba. Deva je simbol saradnje Albanaca sa nacistima i uloge koju su imali u zločinima nad Srbima i Jevrejima. Takvoj osobi ne treba odavati počast, niti njenu rezidenciju pretvarati u regionalni kulturni centar, jer njegova dela simboliziju ekstremističku genocidnu ideologiju."
Istoričar Miloš Damjanović rekao je da je na "hijerarhijskom nivou svih saradnika okupatora Deva bio na samom vrhu, jer je bio nadređen svima koji su učestvovali u proganjanju, šikaniranju, zlostavljanju, i ubijanju Jevreja ali i otimačini njihove imovine".
Restauraciju kuće za koju se govori da je pripadala Devi smatra pokušajem "pranja biografije lica koja su ostala upamćena kao deo mračne prošlosti na ovim prostorima".
"Nažalost, među Albancima na KiM veći broj njih ne vidi problem kada je u pitanju uloga Deve u Drugom svetskom ratu tako da to pitanje potežu uglavnom srpski mediji. Jer, osim kuće za koju se vezuje Devino ime, iako je upitno da li je ona bila zapravo njegovo vlasništvo, mi imamo i Kulturni centar u Južnoj Mitrovici tik uz glavni most na Ibru koji nosi ime Redžepa Mitrovice takođe osvedočenog fašiste koji je kao i Deva odgovoran za Holokaust na KiM što je zaista neprihvatljivo i što predstavlja pokušaj umanjenja njihove ozloglašene uloge u Drugom svetskom ratu", ističu iz srpskog civilnog sektora na Kosovu i Metohiji i napominju da brojne ulice u Prištini, takođe, nose imena fašista i njihovih saradnika u Drugom svetskom ratu.
Prema svedočenju prištinske Jevrejke Dijamanti Berahe Kovačević, koja je kao dete preživela Holokaust, pomen Devinog imena unosio je jezu i strah. Zato su ga i zvali "kosovskim Hitlerom", bio je najodgovorniji odvođenje Jevreja u logore i ubijanje.
Njegov potomak Veljdet Deva stvari vidi drugačije - na Fejsbuku je napisao: "Ne mogu da razumem kako opravdavate rezultat svog rada restauracijom kuće Džafera Deve, kada se vidi da je rezultat u stvari ružnoća i potpuno uništenje vrednosti koju je ova zgrada imala pre tzv. obnove. Ova kuća je vlasništvo porodice Deva, koju su 1946. godine zaplenili srpski osvajači i komunističke horde..."
