Svet
Šta povezuje zapadnog i istočnog papu: Da li patrijarh Vartolomej i papa Francisko dovršavaju uniju
Vatikan i Carigradska patrijaršija rade na svoju ruku, a mi prisustvujemo završnici jednog procesa koji je odavno započet, kaže za RT Balkan profesor Zoran Čvorović komentarišući crkveno približavanje Carigrada i Vatikana
Tradicionalno, carigradski patrijarh Vartolomej i papa Francisko razmenili su "slavska" pisma i visoke delegacije nedavno o prazniku Svetog Andreja na Fanaru i letos na dan Svetih apostola Petra i Pavla u Rimu.
Od 1979, crkvena delegacija Vaseljenske patrijaršije odlazi 29. juna na proslavu u Rim, dok 30. novembra vatikanski velikodostojnici dolaze u sedište Vaseljenske patrijaršije na Fanaru, u Istanbul, na proslavu sveca zaštitnika patrijaršije.
Tako redovne susrete, papa nema ni sa jednim pravoslavnim patrijarhom.
U ovogodišnjim pozdravnim pismima, obojica velikodostojnika pišu o ekumenskom dijalogu u kojem učestvuju dve crkve i predstojećoj proslavi 1.700 godina od Prvog vaseljenskog sabora u Nikeji za koju se nadaju da će je zajedno obeležiti na teritoriji današnje Turske, na mestu gde je istorijski sabor bio održan.
Papa Francisko, tako, piše da je krajnji cilj dijaloga "puno jedinstvo među svim hrišćanima" i "zajedničko pričešćivanje", konstatujući da taj cilj "još uvek" nije ostvaren.
"Ne treba da gubimo nadu da ovo jedinstvo može biti ostvareno u istorijskom toku i u razumnom vremenskom roku", navodi papa Francisko.
Postizanje jedinstva hrišćana je istovremeno neizreciv dar blagodati i tekući zadatak, navodi patrijarh Vartolomej u svom pismu papi ističući da je komisija dve crkve nedavno otvorila dijalog o teološkim pitanjima nezabludivosti i filiokve.
Razlike u učenju o Ocu, Sinu i Svetom Duhu (filiokve) i nepogrešivosti pape, u teološkom pogledu, među najvažnijim su tačkama sporenja dve crkve.
Otvaranje dijaloga o tim pitanjima, po oceni carigradskog patrijarha je "važan korak u dijalogu gde možemo slobodno i otvoreno da pristupimo jedni drugima po pitanjima koja su nas dugo delila, bez upadanja u neosnovane i destruktivne polemike, već tražeći zajednički, ponizno i s ljubavlju, način izlečenja i istine".
Sve pravoslavne crkve godinama unazad učestvuju, kroz rad posebnih teoloških komisija, u dijalogu sa Katoličkom crkvom.
Međutim, odnosi vaseljenskog patrijarha Vartolomeja i pape Franciska, po oceni dela episkopata, ali i pravoslavne javnosti, idu dalje od "institucionalnog" dijaloga. U stvari, ti odnosi teže dubinskim izmenama crkvenog poretka i uniji dve crkve: i u jednom i u drugom primetno je odsustvo većine pravoslavnih crkava, a svakako one najveće po broju vernih - Ruske pravoslavne crkve.
Vatikan čiji je cilj da u ekumenskom dijalogu s Fanarom "autokefalne pomesne pravoslavne crkve pretvori u unijatske", to može da postigne jedino ako se carigradski patrijarh ustoliči kao "istočni papa", navodi mitropolit zaporoški Luka (Ukrajinska pravoslavna crkva) u nedavnom predavanju pripremljenom za konferenciju "Uticaj Carigradske patrijaršije na sudbinu pravoslavlja u Ukrajini" održanu na beogradskom Fakultetu političkih nauka sredinom oktobra.
"Na primeru Ukrajine, Fanar ostvaruje strategiju ujedinjenja koja kasnije može biti primenjena na širem nivou", ukazuje ovaj episkop.
U Ukrajini je carigradski patrijarh Vartolomej nastupio kao "istočni papa": umešao se u crkveni spor na kanonskoj teritoriji Moskovske patrijaršije pozivajući se na (nekanonsko) pravo da kao "konačna instanca" rešava sve crkvene sporove, kao i na navodno pravo da jedino Carigrad može da izda tomos o autokefalnosti, samostalnosti, neke crkve. Time je od "prvog među jednakima" postao "prvi bez jednakih".
Tvorevina kojoj je dao autokefaliju, Pravoslavna crkva Ukrajine (PCU), na verovatnom je putu da se stopi sa Ukrajinskom grkokatoličkom crkvom (UGKC), unijatskom tvorevinom pod vlašću Vatikana, ukazao je mitropolit Luka.
"Predvodnik 'PCU' Epifanije Dumenko više je puta izjavljivao da teži produbljivanju odnosa sa UGKC, ističući da će eventualno ujedinjenje zavisiti od globalnog pravoslavno-rimokatoličkog dijaloga" i to, kako je naglasio, Rima i Carigrada, piše ukrajinski episkop.
Uz to, Carigrad je predložio da 2025. u povodu velikog zajedničkog jubileja Prvog vaseljenskog sabora, dve crkve proslave zajedno Vaskrs, što bi bio početak određivanja zajedničkog datuma redovne proslave praznika, navodi ukrajinski episkop.
Vatikan i Carigradska patrijaršija rade ove stvari na svoju ruku, a mi prisustvujemo završnici jednog procesa koji je odavno započet, kaže za RT Balkan profesor Pravnog fakulteta u Kragujevcu Zoran Čvorović.
"Kroz ceo 20. vek se pokazalo da u okviru političkih struktura Kolektivnog Zapada Vatikan nije imao samostalnu ulogu, već je radio pod njihovim uticajem. Sastavni deo zapadnih planova je slabljenje pravoslavne crkve, a počev od dvadesetih godina 20. veka Carigradska patrijaršija se jasno pokazala zavisnom od istih struktura na Zapadu od koji je zavistan i Vatikan", kaže Čvorović.
Zapadu je jasno da ne može da se konačno obračuna sa pravoslavljem u uslovima postojanja nezavisnih, autokefalnih crkava, dodaje naš sagovornik.
"Zato je Zapadu u njegovom obračunu sa pravoslavljem i pravoslavnim narodima i njegovim državama, ruskom, ali i srpskom, neophodno da se uspostavi pojednostavljeni model papstva u Fanaru. I da konačno dođe do unije između starog i novog Rima koja nije ništa drugo nego izdaja kanona i dogmata", napominje Čvorović.
On ističe da je brižljivo odabran datum godišnjice Prvog vaseljenskog sabora i sledeća godina gde bi na neki način bili ozvaničeni neki od važnih elemenata unije.
"U međuvremenu ćemo verovatno imati i dalje pokušaje da Zapad oslabi pravoslavlje kroz povećanje broja onih autokefalnih crkava koje će priznati PCU, koja služi da bi se afirmisala papska pozicija Fanara. Može se očekivati posle najnovijih dešavanja u Siriji da će se izvršiti pritisak na Antiohijsku patrijaršiju, koja do sada nije priznala PCU", dodaje Čvorović.
On, međutim, naglašava da sve dok postoji drevna organizacija pravoslavne crkve kao zajednice nezavisnih, autokefalnih crkava, to je glavna prepreka ostvarenju unije.
"Najveći otpor takvim težnjama pruža Ruska pravoslavna crkva, potom i srpska, gruzijska crkva, po svemu sudeći i bugarska, za rumunsku se ne zna. Specifičan će biti položaj pravoslavnih crkava u NATO državama s obzirom da su čelnici NATO-a proglasili pravoslavlje za jednu od najvećih pretnji Kolektivnom zapadu", kaže Čvorović.
Iz ove situacije pravoslavna crkva ne može da izađe ukoliko ne smogne snage da sazove neku vrstu vaseljenskog sabora, ukazuje naš sagovornik.
"U crkvenoj dimenziji otvorene ambicije i stavovi koje izražavaju ne samo carigradski patrijarh Vartolomej, već i klirici ove crkve i njeni teolozi, imaju sva svojstva onoga što je čuveni kanoničar Sergej Troicki nazivao istočnim papstvom, odnosno karakteristike jeresi. A sabori su sazivani radi osude jeresi", napominje Čvorović.
Drugačiji izlaz ne može da postoji niti je postojao u istoriji, napominje on.
Koliko je ostvarivo sazvati veliki pravoslavni sabor, kad ni oni organizovani u mnogo mirnijim geopolitičkim i crkvenim okolnostima, na Kritu (2016) i u Amanu (2020), nisu uspeli da okupe predstavnike svih pomesnih crkava, posebno je pitanje.
"Vaseljenske sabore sazivali su carevi. Danas nemamo pravoslavnog cara, još od 1917. Postavlja se pitanje ko može da okupi većinu episkopa, ako nemamo pravovernog, pravoslavnog cara. Odluka o sazivanju takvog sabora morala bi, dakle, da sazri unutar samog episkopata, a da bi odluka sazrela većina pravoslavnih crkava bi morala da dođe do zaključka o svoj pogubnosti nekanonskog postupanja Carigradske patrijaršije", ukazuje Čvorović.
