Godišnjica oslobođenja Aušvica: Komemoracija bez potomaka žrtava i oslobodilaca

Vreme prolazi, sada je to već jedan ozbiljni ljudski vek koji nas razdvaja od strahota najvećeg koncentracionog logora nacističke Nemačke, sve je manje preživelih da polože vence u znak sećanja na one ubijene pred njihovim očima, ali njihova svedočanstva ostaju da nadžive učesnike strašnih događaja i budu opomena onima koji žele da je čuju.

Autentična svedočanstva preživelih zapisana su u brojnim knjigama, monografijama, onlajn arhivama muzeja i institucija koje čuvaju od zaborava patnje pojedinaca koji su preživeli Drugi svetski rat.

"Dočekali su nas vojnici, esesovci, kao i žene. Dočekali su nas psi i pištaljke, urlanje i vriska, naredbe da ispraznimo voz, pometnja…".

"I rekli su: od sada se ne odazivate na svoje ime. Vaše ime je vaš broj. Osećala sam se kao da više nisam ljudsko biće".

"Video sam ubijanje mnogo nevinih ljudi. Video sam obešene ljude. Ali i dalje nisam bio spreman za Aušvic. Zadah je bio nepodnošljiv. Bila je to ženska baraka, na podu su bile smrznute lokve krvi i mrtva tela koja su ležala svuda".

Zlokobno mesto

Sa kapije logora Aušvic katanac su skinuli vojnici ruske Crvene armije 27. januara 1945. godine. Bile su to divizije 60. armije, prema istorijskim izvorima, do stratišta prvi su stigli vojnici 100. i 107. streljačke divizije. Svedočenje o ulasku o žensku baraku tog januarskog dana pripada majoru Anatoliju Šapiru koji je opisao svoj prvi susret sa Aušvicom.

Prema svedočanstvima vojnika Crvene armije bilo je neobično tiho, zlokobno, neki od njih nisu ni shvatili da su se našli iza kapija logora, a tek kasnije će ovo mesto nadomak Osvjećima dobiti naziv fabrika smrti, jer to je zaista i bilo. Razmere stradanja i tada i danas teško su pojmljive.

Navodno je Hajnrih Himler odabrao Aušvic na teritoriji okupirane Poljske za mesto gde će se izvršiti monstruozna zamisao Adolfa Hitlera da reši jevrejsko pitanje jednom za svagda.

Logor je počeo da prima prve zatvorenike u junu 1940. godine, prvi transport činili su Poljaci, i za pet godina koliko je postojao, u njega je, prema procenama, deportovano najmanje 1,3 miliona ljudi, od kojih je najmanje 1,1 milion tu i skončao.

Sistem logora Aušvic činilo je više od 40 pod-logora, a najozloglašeniji i najveći Aušvic-Birkenau sagrađen je 1941. godine, da bi naredne počeo da prima prve zatvorenike.

U Birkenauu je 1944. godine bilo više od 90.000 logoraša. U njemu su bile gasne komore i četiri krematorijuma u kojima su se spaljivani leševi ubijenih svakodnevno. Oko 90 odsto žrtava Aušvica skončalo je na ovom mestu.

Povratak nepoželjan

U pet godina istorije ljudskog beščašća u Aušvicu je ubijeno oko milion Jevreja, 70.0000 Poljaka, 25.000 Roma i 15.000 ratnih zarobljenika iz SSSR-a.

Jevreji iz cele Evrope deportovani su u Aušvic, većina sa dokumentom koji je nosio nemilosrdnu nacističku napomenu "povratak nepoželjan".

Gas kojim su ubijani, ciklon B, prvi put je isproban na Poljacima i ruskim ratnim zarobljenicima.

U septembru 1941. grupa od oko 600 sovjetskih zarobljenika i 250 Poljaka umorena je ciklonom B i to je bila najveća grupa ubijenih tokom faze morbidnog testiranja smrtonosnosti i efikasnosti ovog gasa. Istu sudbinu narednih godina doživeće stotine hiljada jevrejskih muškaraca, žena i dece.  

Marš smrti

Oslobođenju Aušvica prethodila je još jedna teška patnja logoraša koju su istoričari kasnije prozvali "Marš smrti".

Videvši nastupanje ruske vojske i shvatajući da je rasplet blizu, Nemci su sredinom januara 1945. počeli da prazne Aušvic i uklanjaju tragove onoga što se događalo između njegovih bodljikavih žica i ograda.

Počeli su da demontiraju krematorijume, a 56.000 ljudi izvedeno je iz glavnog logora i podlogora i po hladnoći i zimi naterano na marš ka Gornjoj Šleziji. U fabrici smrti ostavljeni su bolesni, umirući i oni za koje se smatralo da su previše slabi da izdrže dugačko marširanje po hladnoći uz uperene cevi stražara. Tokom "Marša smrti" umrlo je oko 15.000 ljudi.

Samo dani su ih odvajali od oslobođenja.

Ne čudi, stoga, što je vojnike Crvene armije u Aušvicu sačekala grobna tišina i 7.000 logoraša od kojih je većina bila više mrtva nego živa. U logoru je otkriveno 600 leševa, ali bio je to samo delić užasa koji će se tek saznati o ovom mestu.

Najmračnije obeležje Holokausta

Oslobodioci su kasnije svedočili da su naišli na sobu punu dečije garderobe, neke umrljane krvlju, na sanduke zlatnih zuba izvađenih logorašima umorenim gasom, na sanduke pune isečene ženske kose.

Jedan od vojnika Crvene armije pričao je o dečaku koji je bio žrtva monstruoznih eksperimenata Jozefa Mengelea, kojem je odsečena njegova noga, a prišivena noga nekog drugog nesrećnika i koji je, kako je pisao vojnik svojoj ženi, sada ležao u bolnici sav u gnoju i umirao. Razmere užasa bile su tako velike da ih je bilo nemoguće sakriti.

Više od 230 vojnika ruske Crvene armije poginulo je u borbama za oslobođenje Osvjećima i logora Aušvic, među njima i komandant 472. regimente. Sahranjeni su na gradskom groblju u Osvjećimu.

Aušvic je postao simbol stradanja Jevreja, najmračnije obeležje Holokausta i pokušaja da se na krajnje neljudski i u istoriji do tada neviđeni način istrebi čitav jedan narod, u komorama fabrike smrti.

Dan oslobođenja Aušvica od 2005. godine obeležava se i kao Međunarodni dan sećanja na žrtve Holokausta.   

Bez Rusije i Izraela

Ruski konzul u Krakovu, prema najavi iz ambasade Ruske federacije u Poljskoj, položiće danas vence na spomenik poginulim zatvorenicima u memorijalnom kompleksu Aušvic, kao i na gradskom groblju gde su sahranjeni ruski vojnici poginuli u oslobađanju logora.

Ruski ambasador u Poljskoj Sergej Andrejev izjavio je da drugu godinu za redom ambasadori Rusije i Izraela nisu pozvani na komemoraciju u Aušvicu, koja se organizuje svake godine pod pokroviteljstvom poljskog predsednika Andžeja Dude.

Poslednji put diplomatski predstavnici zemalja iz koje potiče najveći broj žrtava i one koja je oslobodila logor, govorili su na komemoraciji 2021. godine. Ona je zbog pandemije virusa korona organizovana u onlajn formatu.

Već povodom sledeće komemoracije, 27. januara 2022, u najavi obeležavanja 77 godina od oslobađanja Aušvica, uprava memorijalnog kompleksa na svojoj zvaničnoj internet strani ostavlja napomenu u kojoj upozorava na "ono što se dešava na granicama Ukrajine i mnogim delovima sveta".

Nepotrebne tenzije i rastuće pretnje sve su veće, navodi se u napomeni i dodaje da je uz dogovor s predsednikom Dudom, muzej odlučio da govore političara zameni "smislenim" minutom ćutanja i promišljanjem. "Dozvolićemo samo preživelima Aušvica da govore".

Uoči ove 78. godišnjice, direktor Muzeja Aušvic na zvaničnom sajtu institucije izneo je  svoja kratka promišljanja na savremene teme najavljujući komemoraciju u znak sećanja na više od milion ubijenih u nacističkom logoru smrti.

"Svi ovi ostaci (logora) su rečito upozorenje čovečanstvu, kako samo rečito danas u svetlu ruskih ratnih zločina u Ukrajini", rekao je direktor muzeja.

Na sajtu, što mu je i jedna od namena, postoje brojni istorijski podaci o istorijatu ovog strašnog mesta, dokumentovani podacima iz istorijskih izvora. Pada u oči jedan komentar.

U odeljku gde se opisuje dan oslobođenja logora, navodi se da su kapije Aušvica otvorili vojnici 60. armije Prvog ukrajinskog fronta i da su ih "zatvorenici dočekali kao istinske oslobodioce".

I dalje se navodi: "Bio je to paradoks istorije da su vojnici koji su formalno predstavljali staljinistički totalitarizam doneli slobodu zatvorenicima nacističkog totalitarizma".  

Sudeći po današnjoj komemoraciji, opstali su paradoksi istorije. Ceneći trud uprave muzeja da političke govore predstavnika zemalja čija je sudbina tako snažno vezana za Aušvic zameni sopstvenim političkim porukama, ostaje, ipak, nejasno zašto nisu pozvani da učestvuju na komemoraciji makar kao nemi svedoci.