Kako su se CIA i kineska vojska igrale mačke i miša, a Peking oborio pet njihovih aviona

Kada je "kineski špijunski balon", kako su to zvaničnici i mediji u SAD nazvali, zašao na američku teritoriju početkom februara, prvi odgovor Vašingtona bio je u neku ruku simboličan.

Naime, zadatak da izvidi balon je dobio pilot sada već arhaičnog aviona U-2, modela čiju istoriju definiše špijunsko delovanje na kineskom tlu po nalogu CIA.

Tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, kineske protivvazdušne snage oborile su barem pet aviona U-2 na svojoj teritoriji, a CIA nikada nije pružila zvanično objašnjenje njihovih aktivnosti, piše Si-En-En.

Ono što čini celu priču još interesantnijom je činjenica da su tim avionima upravljali piloti sa Tajvana, a koji su tvrdili - gle čuda - da su deo tima za istraživanje meteoroloških prilika.

Povrh svega, zakoni SAD nalažu da svi poverljivi dokumenti postanu dostupni javnosti nakon 25 godina - ako njihovo otkrivanje neće dovesti do "ozbiljne štete odnosima između SAD i strane vlade, ili tekućim diplomatskim aktivnostima SAD" - ali CIA ćuti o operacijama aviona U-2 na kineskom tlu i dan-danas.

Ta tišina, kako i sam Si-En-En zaključuje, "dovoljno govori o tome koliko je to pitanje bilo osetljivo i u to vreme, ali i danas."

(Ne)dodirljivi avion

Kontingent aviona U-2, piše Si-En-En, pozivajući se na ispovesti preživelih pilota i literaturu objavljene na tu temu, premešten je na Tajvan ranih šezdesetih godina kao deo tajne misije špijuniranja rastućih vojnih sposobnosti Narodne Republike Kine, uključujući njen nuklearni program u nastajanju, za koji je dobila pomoć od Sovjetskog Saveza.

Taj model aviona dizajnirao je proizvođač "Lokid" tokom prethodne decenije, koji je tvrdio da U-2 može da leti na "neverovatnoj visini koja premašuje 20.000 metara" i time ostane van dometa protivvazdušnih raketa.

Međutim, upravo jedan takav avion CIA su "dodirnule" sovjetske rakete 1960. godine, a njegov pilot Geri Pauers uhapšen kao ratni zarobljenik. U okviru toga, CIA je bila primorana da prizna - i odustane - od špijunskog projekta sa U-2 na tlu SSSR, a Pauers je bio razmenjen.

Izgubljene "crne mačke"

Pošto SAD nisu htele da se scenarijo sa Gerijem Pauersom, koji je izazvao veliki diplomatski incident, ponovi i u Kini, one su se okrenule Tajvanu, koji je bio i te kako voljan da obezbedi pilote koji bi preletali nad kontinentalnom Kinom, kaže autor knjige "50 godina U-2" Kris Pokok u dokumentarnom filmu "Izgubljene crne mačke 35. eskadrile" iz 2018. godine.

Lojd Livit, penzionisani general-potpukovnik američkog vazduhoplovstva, opisao je ceo projekat kao zajedničku obaveštajnu operaciju Sjedinjenih Država i Tajvana, ukazavši da je misije preletanja planirao Vašington a da su i Tajvan i SAD prikupljale snimke koje su piloti sa Tajvana načinili iz aviona U-2 nad kineskim tlom.

"Priča za javnost je bila da je Tajvan kupio avione, koji su nosili tajvanske oznake. … Da ne bi bila pomešana sa drugim organizacijama vazduhoplovnih snaga stacioniranih u Taojuanu, jedinica je postala poznata kao 35. eskadrila, sa crnom mačkom kao obeležjem", napisao je Majk Hua, inače jedan od prvih tajvanskih pilota koji je leteo u U-2, u istoriji te jedinice iz 2002. za časopis "Er fors historikal faundejšn".

On je istakao da su u tajvanskoj vazdušnoj bazi Amerikanci radili zajedno sa tajvanskim pilotima, pomažući u održavanju aviona i obradi informacija.

"Celokupno američko osoblje je navodno bilo zaposleno u kompaniji 'Lokid erkraft'", napisao je Hua.

Bivši pilot je ukazao da "nema koji deo kineskog kopna" nije bio fotografisan tokom letova "crnih mačaka", dok su senzori na špijunskim avionima beležili informacije o kineskim radarima, ali i još mnogo toga, dodao je.

Igra "mačke i miša", gde su mačke - miševi

Na kraju su avioni U-2 doživeli istu sudbinu u Kini kao i u sovjetskom savezu. Devetog septembra 1962. godine, potpukovnik Čen Huai-šen, za koga se inače smatra da je osmislio maskotu jedinice po ugledu na simbol crne mačke koja je krasila lokalnu kafanu, postao je prvi pilot U-2 kojeg su oborili PVO sistemi Narodnooslobodilačke armije.

Tokom naredne decenije, kaže autor Pokok, Narodnooslobodilačka vojska i "crne mačke" igrale su se mačke i miša, tokom koje su kineski vojnici oborili još najmanje pet aviona U-2. Sveukupno su poginula četiri pilota, a dvojica su odvedeni u zarobljeništvo, iz kojeg su pušteni 1982. godine.

CIA je zvanično napustila špijunski projekat 1974. godine, a preostali avioni U-2 vraćeni su američkom vazduhoplovstvu.